Abstract:
زبان فارسی و فرهنگ ایران همواره مشتاقانی در جهان داشته است و بخشهایی مانند آناتولی و منطقۀ بالکان، بسیار از این زبان و فرهنگ تأثیر پذیرفتهاند. فارسیآموزی، نسخهبرداری آثار علمی و ادبی، ترجمه، تصحیح و شرح متون فارسی، وجود نسخههای خطی بیشمار از آثار کهن ایرانی در کتابخانههای بزرگ دنیا و توجه محققان و مصححان غیرایرانی به بازآفرینی این متون، نشانههایی از نفوذ فرهنگ ایرانی و زبان فارسی در جهان است. شرح شش جلدی مصلحالدین مصطفی بن شعبان حنفی رومی (969 ـ 897 ق)، معروف به سروری، بر مثنوی معنوی فقط یک نمونه از اینگونه کوششهاست که در قرن دهم هجری در آناتولی نوشته شده است. وی از پیروان مولویه در دورۀ سلطان سلیمان قانونی بود.
در این مقاله کوشش شد تا افزونبر معرفی نسخههای خطی شرح سروری بر مثنوی، با رویکرد بررسی سبکشناختی متون، به این پرسش کلیدی پاسخ داده شود؛ این اثر ازنظر سبکی چه ارزشهایی دارد که آن را شایستۀ توجه بیشتر میکند؟
ویژگیهای این اثر ازنظر زبانی مانند نثر مرسل فارسی است. این اثر، آیات و احادیث و حکایات و سخنان متصوفة بسیاری را در خود جمع کرده است و به آنها استناد میکند؛ همچنین اشعار پرشماری را از شاعران پارسیگوی دیگر برای تبیین دقیقتر ابیات مثنوی بیان کرده است؛ به همین سبب ازنظر محتوایی مجموعهای ارزشمند و درخور تحقیق با رویکرد پژوهش بینامتنی است. به سبب تأثیر محیط پیرامون، ضبطِ مشکول بسیاری از واژهها و اصطلاحات به متن وارد شده است و همین میتواند زمینهای برای مطالعات گونهشناسی زبانی باشد.
Machine summary:
این اثر، آیات و احادیث و حکایات و سخنان متصوفة بسیاری را در خود جمع کرده است و به آنها استناد میکند؛ همچنین اشعار پرشماری را از شاعران پارسیگوی دیگر برای تبیین دقیقتر ابیات مثنوی بیان کرده است؛ به همین سبب ازنظر محتوایی مجموعهای ارزشمند و درخور تحقیق با رویکرد پژوهش بینامتنی است.
این موضوع تاکنون در چند مقاله بهطور کوتاه بررسی شده است که مهمترین آنها مقالۀ نامیر کارا خلیلویچ است که با عنوان «نسخۀ خطی شرح سروری بر مثنوی معنوی در کتابخانۀ غازی خسرو بیگ سارایوو» در سال 1392 در هشتمین همایش بینالمللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی در دانشگاه زنجان ارائه شد.
افزونبر این آثار، مصلحالدین مصطفی سروری مثنوی معنوی را نیز در قرن دهم هجری برای نخستینبار بهطور کامل به زبان فارسی شرح کرد که در ادامه به معرفی و تحلیل کوتاه آن پرداخته میشود.
این نسخه 252 برگ و 25 سطر در هر برگ دارد و در سال 959 هجری به دست خود مؤلف به خط نستعلیق ناخوش نگارش شده است: «تم تألیف الکتاب فی اواسط صفر المظفر سنه تسع و خمسین تسعمأئه» (همان، ج3: برگۀ 251).
متن نسخۀ خطی شرح دفتر پنجم با عنوان«شرح جلد خامس از مثنوی بخط شارحه سروری»، 280 برگۀ بیست و پنج سطری دارد؛ سروری خود آن را در سال 963 هجری به خط نستعلیق ناخوش نوشته است: «الحمدلله علی التمام که شرح مجلد پنجم تمام شد از کتاب مثنوی و آن حکایات که این شارح فقیر آورد و با سرخ اشارت کرد چهارصد و چهل حکایت است.