Abstract:
جمعآوری زکات بهعنوان سازوکار مبارزه با فقر در برخی کشورها مورد توجه و در عین حال در بیشتر کشورهای اسلامی مورد غفلت قرار گرفته؛ به گونهای که از کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی، فقط پانزده کشور جمعآوری زکات را سازمان دادهاند. در برخی از این کشورها پرداخت زکات به یک سازمان دولتی خاص واگذار شده و الزامی است و دولت مسئول جمعآوری و توزیع زکات است. در بعضی دیگر از کشورهای اسلامی، منابع و مصارف زکات به یک سازمان دولتی یا شبهدولتی واگذار شده و پرداخت آن داوطلبانه است. لذا مکلفان در این کشورها میتوانند زکات واجب را خود به مصارف شرعیه برسانند یا به نهادهای خیریه مردمی سپرده تا آنها در مصارف شرعیه مصرف کنند. ایران نیز بر اساس قانون مصوب 1390، جمعآوری و هزینهکرد زکات را ـ که پرداخت آن داوطلبانه است ـ به نهاد کمیته امداد امام خمینی واگذار کرده و منابع و مصارف زکات را بر پایه دیدگاههای فقهی انجام میدهد. در این تحقیق، زکات از دیدگاه فقهی مورد بررسی و قانون زکات در ایران و کشورهای اسلامی بیان شده و عملکرد کمیته امداد در زمینه جمعآوری زکات بر پایه اطلاعات و آمارهای موجود مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج بررسیها نشان میدهد کمیته امداد یک فرصت برای نهاد زکات است و کمکهای مالی دولت برای تقویت این نهاد نوپا میتواند یک فرصت تلقی گردد؛ اما این قانون با محدودیتهایی، ازجمله محدود بودن موارد شمول زکات، عدم کارایی لازم در حوزه تخصیص و توزیع منابع زکات، و ساختار غیراجباری مواجه است که نیازمند بازنگری علمی دقیق در قوانین زکات کشور با استفاده از تجارب سایر کشورهای اسلامی است.
Machine summary:
ايران نیز بر اساس قانون مصوب 1390، جمعآوری و هزینهکرد زکات را ـ که پرداخت آن داوطلبانه است ـ به نهاد کمیته امداد امام خمینی واگذار کرده و منابع و مصارف زكات را بر پايه ديدگاههای فقهی انجام ميدهد.
نتايج بررسيها نشان ميدهد كميته امداد يك فرصت برای نهاد زكات است و کمکهای مالی دولت برای تقویت این نهاد نوپا میتواند یک فرصت تلقی گردد؛ اما این قانون با محدودیتهایی، ازجمله محدود بودن موارد شمول زكات، عدم کارایی لازم در حوزه تخصیص و توزیع منابع زکات، و ساختار غیراجباری مواجه است که نیازمند بازنگری علمی دقیق در قوانین زکات کشور با استفاده از تجارب سایر کشورهای اسلامی است .
زکات، کمیته امداد امام خمینی، تجربه کشورهای اسلامی، تخصیص و توزیع بهینه زکات مقدمه زکات فریضهای الهی است که نهتنها در اسلام، بلکه در دیگر ادیان الهی نیز بر آن تأکید شده است؛ لذا نباید یک واجب عبادیِ صرف با قصد قربت و در مقام یک وصیت یا سفارش شرعی و اخلاقی تلقی شود؛ بلکه حقی است که خداوند برای فقرا در مال اغنیا قرار داده (حر عاملی، 1391ق: ج6، ص3؛ قاسم بن سلام، 1408ق: 709) و مسئولیت و مأموریت اخذ و مصرف زکات را از تکالیف حکومت و حاکم جامعه اسلامی شمرده است (توبه: 103).
بیتالزکاه در کویت یک هیئت حکومتی با بودجه مستقل است که به موجب قانون سال 1982 میلادی تأسیس شده است تا هدفهای زیر را محقق کند: الف) جمعآوری، توزیع اموال زکوی، خیرات و مصرف آن در مصارف شرعیه؛ ب) برپایی و انجام کارهای خیری که دین حنیف اسلام به آن دعوت کرده است؛ ج) تبلیغ و آگاهی دادن در مورد فریضه زکات، نقش آن در زندگی و افزایش روحیه همیاری و تعاون میان افراد جامعه.