Abstract:
اندیشه سیاسی و اجتماعی در ساحت معرفت شناسانه در عصری که به مدرنیته نامبردار شده همواره با پرسش از رابطه عقل و دین مواجه بوده است. در تعریف نسبت این دو با یکدیگر گروهی با نفی و طرد جایگاه عقل در نظام معرفتی و ساحت اجتماع و سیاست، شریعت را منزلتی برتر ارزانی داشته و برخی دیگر در توجیه و تبیین اندیشه های مدرن، عقل را منبع معرفتی برتر تلقی کرده اند. در میان اندیشمندان مسلمان شهید مرتضی مطهری در نوشته های خود به این دغدغه معرفت شناسانه توجهی مداوم داشته است. آیت الله مطهری با تکیه بر نص و سنت(متن) به ترسیم رابطه ای از عقل و دین می پردازد که می توان از آن با عنوان عقل گرایی اعتدالی نام برد. در این مقاله با استفاده از رویکرد هرمنوتیک، آراء این فیلسوف مسلمان در مورد رابطه عقل و دین و صورت بندی استدلالات وی در باب نظام عقلانیت اعتدالی پرداخته می شود.
Machine summary:
"» ایشان تصریح می کنند که فطرت در قرآن ، دربارة انسان و رابطه او با دین آمده است : «فطرة الله التی فطر الناس علیها»؛ یعنی این خاص بودن آفرینش انسان مربوط است به دین داری او؛ یعنی شناخت و گرایش به دین و خدا (آروانه ، داودی ، همان ) شهید مطهری با تکیه بر ویژگی های فطری انسان که در قرآن و سنت به خوبی مطرح شده اند نظریه انسان شناسی خود را مطرح کند.
در اندیشه شیعی عقل حجت الاهی در نهاد آدمی است و احکام الهی به دو طریق در دسترس آدمی قرار داده شده است :یکی از طریق وحی و متون مقدس و دیگری از طریق عقل ؛ بنابراین همان طور که احکام صریح در متون مقدس دارای حجیت و اعتبارند، احکام بدیهی عقلی (اعم از نظری و عملی ) نیز اعتبار دارند؛ به همین دلیل ، عقل یکی از منابع احکام دین ، لحاظ شده است ؛ از این رو در اسلام هیچ گاه تعارض بین عقل و دین وجود ندارد (محمد رضایی ، ١٣٨٤: (33 در نظر استاد مطهری بخشی از مفاهیم و حقایق دینی به جز معرفت عقلی ، راهی برای فهم آنها وجود ندارد.
شهید مطهری در آثار متعدد خود با نقد رویکردهای نقل گرا و ایمان مدار مطلق ، عقل رایکی از منابع مهم تولید معرفت می داند و بر این باور است که عقل از توانایی سنجش و ارزیابی دین نیز برخوردار است و از نظر او بنیاد چنین تفکری در اندیشه اسلامی ریشه در قرآن و سنت دارد."