Abstract:
این پژوهش به دنبال بررسی نحوه بازنمایی ابعاد پنج گانه اعتقادی، عاطفی، رفتاری، دانشی و پیامدی دین در سینمای پس از انقلاب، زمینههای اجتماعی مقولات بازنمایی شده و رابطه سینمای دینی پس از انقلاب با مقوله دین رسانهای شده است. برای این منظور فیلمهایی که بیشترین نزدیکی را با تعریف حداکثری سینمای دینی و مذهبی داشتهاند از دهههای مختلف با نظر صاحبنظران این حوزه انتخاب شدند. فیلمهای «توبه نصوح» و «افق» از دهه 60، «از کرخه تا راین» و «به رنگ خدا» از دهه 70، «خیلی دور-خیلی نزدیک» و «طلا و مس» از دهه 80 و فیلم «شیار 143» از نیمه اول دهه 90 انتخاب شدند. روششناسی این پژوهش تحلیل محتوای کیفی با رویکرد نشانهشناسی امبرتو اکو است. رمزگانهای دهگانه اکو شامل ادراکی، شناسایی، انتقالی، لحن، تصویری، شمایل انگاشتی، ذوق و احساس، نظریه بیان، سبک شناختی و ناخودآگاه در صحنههای اصلی و فرعی فیلمها بررسی و مقولات مختلف دینی استخراج شد. از جمله نتایج این پژوهش عبارتست از: اهمیت ویژه ابعاد «رفتاری» و «دانشی» دین در فیلمهای بررسی شده دهههای مختلف، عمیقتر شدن دغدغههای سینمای دینی در سالهای پس از دهه 60، سیاسی نبودن فیلمهای بررسی شده دهه 80 علیرغم سیطره سیاست بر نظامات اجتماعی.
Machine summary:
ایـن مفهـوم اساسـادربـارۀبیان و انتقـال مفاهیـم وآموزه هـای دینـی ازطریـق رسـانه های جدیدومدرن اسـت کـه درمقابل دیـن نهـادی کـه بـااسـتفاده ازارتباطات سـنتی بـه ایـن کارمبـادرت میکردقـرارمیگیرد (محمـدی ،١٣٨٠:١٨٢١٦٩).
بنابرایـن وبـاتوجـه بـه آنچـه دربـارۀدین ومذهـب دربخش قبلی آورده شـدوشـرایط و ضوابـط مطرح شـده دربـارۀسـینمای دینـی ومذهبی میتـوان تعریفی حداکثری ازسـینمای اسـلامی وشـیعی ارائه کرد:سـینمای اسـلامی وشـیعی نوعی ازسـینما،برخوردارازاصول روایتگـری ونشانه شـناختی ،مبلـغ ومـروج عقایـد،عواطـف ،رفتارهـا،دانـش اسـلامی و شـیعی وآثـاردینـداری باتأثیـرات مطلوب اجتماعی اسـت کـه درآن سـینماگران متدین و متعهـدبه اسـلام وتشـیع حضـوردارند.
13 (رجوع شود به تصویر صفحه) جدول ٢:تحلیل رمزگان اکویی صحنه ای ازفیلم «افق » یافته هـای به دسـت آمده ازتحلیـل فیلم هـای انتخاب شـده دردوبخـش نمودارهـای بیان موضوعـی ورمزگانـی وجـدول شـباهت هاوتفاوت هـای مقوله هـای دینـی دردهه هـای مختلـف ارائه میشـود.
ایـن مقوله هـادرفیلم هـای بررسیشـده درهمـۀدهه هـاتکرارشـده وموردتوجه سـینمای دینـی ومذهبی بوده اسـت .
١٢توجـه فیلم هـای شـاخص بررسیشـده ازسـینمای دینـی پـس ازانقلاب درسـال های پـس ازدهـۀ٦٠بـه برخـی مقوله هـای رفتـاری ،عاطفـی ودانشـی وحتـی سـاخت فیلم با 23 موضـوع مرتبـط بـانوجوانان دردهۀ٧٠درراسـتای ثبات شـرایط اجتماعی وکاسـته شـدن ازدغدغه هـای مربـوط بـه ناآرامیهـاوجنـگ بـوده اسـت .
ایـن موضوع بامسـئلۀسـیطرۀسـنگین سیاسـت بـرنظامات وسـاختارهای اجتماعـی ایران درهمـۀدهه هـاوسـال های پـس ازپیـروزی انقـلاب ناهم سـواسـت ،بنابرایـن بازنمایـی دیـن درفیلم هـای بررسیشـده ازسـینمای دینـی دهـۀ٨٠رامیتوان برخلاف روندمسـلط اجتماعـی ،بازنمایـیای غیرسیاسـی تلقی کرد.
درایـن میـان تحلیـل فیلم هـای بررسیشـده نشـان میدهـدکـه همچـون رونـدمشـهوداجتماعـی سـال های پـس ازدهـۀ٦٠مبنـی بـر شـکل گیری سـبک های زندگـی نامتجانـس بـاشـریعت ومذهـب درجامعـه ،این سـبک ها نیـزدرسـینمای دینـی ومذهبـی بازنمایـی ونمایـش داده شـده اند.
London: Sage Publication Hjarvard, S.