Abstract:
ایلات اغوز، ساکن در دشتهای شمال دریای خوارزم و رود سیحون، با داشتن زندگی ایلی تا دو قرن در برابر نفوذ آموزهها و فرهنگ اسلامی مقاومت کردند. بهرغم مقاومت آنها در برابر پیشروی غازیان مسلمان، به تدریج تحت تاثیر آموزههای اسلامی قرار گرفتند و اسلام در نیمه دوم قرن چهارم هجری، مذهب غالب اغوزها شد.
این مقاله درصدد است به روش توصیفی ـ تحلیلی و با به پرسش کشیدن دادههای موجود، تا حدّ امکان به روند اسلامپذیری اغوزها وضوح بیشتری ببخشد.
این مطالعه نشان میدهد بهرغم برخی ناسازگاریهای سبک زندگی ایلات اغوز ساکن در دشتهای شمال سیحون با آموزههای اسلامی و همچنین مقاومت نظامی این ایلات در برابر سپاهیان اسلام، آنان به تدریج از راههایی گوناگون همچون تبلیغات مذهبی مبلّغان مسلمان، تلاش غازیان، مراودات سیاسی و بالاتر از همه، فعالیت بازرگانان در آن ناحیه، تحت تاثیر فرهنگ اسلامی قرار گرفتند و مسلمان شدند.
Machine summary:
این مطالعه نشان میدهد بهرغم برخی ناسازگاریهای سبک زندگی ایلات اغوز ساکن در دشتهای شمال سیحون با آموزههای اسلامی و همچنین مقاومت نظامی این ایلات در برابر سپاهیان اسلام، آنان به تدریج از راههایی گوناگون همچون تبلیغات مذهبی مبلغان مسلمان، تلاش غازیان، مراودات سیاسی و بالاتر از همه، فعالیت بازرگانان در آن ناحیه، تحت تأثیر فرهنگ اسلامی قرار گرفتند و مسلمان شدند.
آگاهی ما درباره این امر، منحصر به منابع اسلامی است که آنها نیز تنها در شرح چگونگی پیشروی اسلام در اطراف سیحون و دریای خوارزم به حضور اغوزها اشاره کردهاند و شرح درگیریهای آنها با غازیان را بسیار مختصر آوردهاند.
اگرچه درباره این شهرها و روابط آنها با یکدیگر و سیستم اداری ـ سیاسی حاکم بر آنها چیزی دانسته نیست، اما از قیاس با شرایط فرهنگی هفتآب (کاشغری، 1333: ج1، 317، 392؛ گردیزی، 1363: 596) استنباط میشود که فرهنگ ایرانی در سرزمین اغوزها نیز غلبه داشته و به تدریج قبایل اغوز را تحت تأثیر قرار داده بود.
منابع درباره فعالیت زرتشتیان و یهودیان در این منطقه، هیچ اطلاعی ارائه نمیدهند، اما با توجه به آنکه در قرن سوم، خزرها یهودی شدند و همچنین در قرن چهارم از وجود عقاید مشابه با زرتشتیان در میان ایلات اطراف ولگا خبر میرسد (قزوینی، بیتا: 588، 612، 615) و اینکه اصلیترین راه رسیدن این عقاید به آن نواحی از ماوراءالنهر و از طریق قلمرو اغوزها میسر بود، درمییابیم که پیش از گسترش اسلام، پیروان این ادیان در آن منطقه حضور داشتهاند.