Abstract:
نثر تاریخ بیهقی و تاریخ جهانگشای جوینی از دو دورۀ کاملاً متفاوت، مرسل و فنی، است. تاکنون پژوهشهای متنوعی دربارة سبکشناسی بر روی این آثار انجام شده است؛ اما متأسفانه دربارة ویژگیهای سبکی این دو اثر، تنها شواهد محدودی بررسی میشود. از مهمترین اهداف این پژوهش، تهیۀ اسناد و اطلاعات قطعی باتوجهبه کل متن است؛ منظور از اسناد و اطلاعات قطعی، اطلاعات آماری و مشخصشدة هریک از ویژگیها و عناصر مهمی است که صاحبنظران بر اساس آن نظر خود را دربارة سبک یک اثر ارائه میکنند. تمرکز این روش بر اطلاعات بهدستآمده از آثار ادبی و تحلیل آنها با نرمافزارهای پیشرفتۀ رایانهای است؛ به همین منظور جلد اول تاریخ بیهقی و تاریخ جهانگشای جوینی انتخاب شد. اسمهای موجود در هر اثر با استفاده از رایانه، از هر دو متن استخراج گردید. با بررسی هر دو متن تفاوتها و شباهتهای ویژگیهای مؤثر هر اثر در زمینة اسمهای اشخاص، باتوجهبه رویکرد سبکشناسی، تحلیل شد. ابوالفضل بیهقی به سبب سبک خاص و تلاش برای مستندکردن نوشتههایش، بیش از جوینی از اسمهای اشخاص بهره برده است؛ البته این تفاوت تنها در تنوع اسامی نیست؛ بلکه تفاوت اصلی در میزان تکرار اسمهاست؛ بهگونهایکه در تاریخ بیهقی تکرار اسم بیش از تاریخ جهانگشای جوینی است.
Beyhaghi and Jahangosha Jovini's historyare two completely different prosesthat is، Morsel and technical prose. So far، various studies have been done on stylistics of these works، but unfortunately، there is limited evidence regarding the stylistic features of these two works. One of the most important goals of this research is to provide definitive documents and information with respect to the whole text. The purpose of the documents and definitive information is to provide statistical information and to identify each of the important features and elements that experts present on the basis of their view of the style of a work.The focus of this approach is on the information obtained from literary works and their analysis with advanced computer software; for this purpose، the first volumes of Beyhaghi and Jahangosha Jovini's history were chosen. Nouns in each work were extracted from both textsvia using a computer. By examining the two texts، the differences and similarities of the effective features of each work regarding the names of individuals، according to the stylistic approach، were analyzed. Abolfazl Beyhaghi has benefited from the names of individuals because of his particular style and the attempt to document his writings; however، this difference is not only in the variety of names; it is also the in the number of repetitions of nouns. In the same way، in the history of Beyhaghi، the repetition of the names is more than the history of Jahangosha Jovini.
Machine summary:
1ـ1 پیشینۀ پژوهش پژوهشهای متنوعی به روشهای سنتی دربارة سبکشناسی این دو اثر انجام شده است که بیشتر، نتایج آنها نیز همواره براساس گمان بوده است؛ برای مثال ملکالشعرای بهار برای نشاندادن میزان فراوانی استفاده از یک واژه یا نوعی از انواع واژهها در یک اثر یا دورۀ ادبی، از اعداد تقریبی استفاده میکند؛ مثلا برای بیان میزان استفاده از واژههای عربی در تاریخ جهانگشای جوینی مینویسد: «لغت تازی از صدی پنجاه تا صدی شصت و هفتاد در مجموع کتاب کمتر نیست و بسیاری لغات تازۀ تازی از روی تصنع و تکلف خاصه از راه موازنه و سجع و تجنیس بر لغات پیشینه افزوده است» (بهار، 1386، ج3: 76).
2ـ6 تنوع اسم برای یک شخص ابوالفضل بیهقی و عطاءملک جوینی اسمهای افراد را بهصورتهای متفاوتی بیان کردهاند و به همین سبب استخراج آمار اسامی و طبقهبندی آنها دشوارتر میشود؛ البته این تغییر و تنوع در تاریخ بیهقی بیشتر است؛ برای نمونه بیهقی برای نام آسیغتگین غازی از یازده ترکیب مختلف استفاده میکند.
نمودار 6 2ـ8ـ1 اسمهای کمتکرار 260 نام در باقیماندۀ جلد پنجم و تمام جلد ششم تاریخ بیهقی، کمتر از 10 بار تکرار میشود؛ این اسامی درمجموع 638 بار تکرار شده است و این 26 نام، با درنظرگرفتن تکرار، بیش از 87 درصد انواع اسمها را در تاریخ بیهقی تشکیل میدهد.