Abstract:
یکی از معضلاتی که فلسفه ابن سینا را به شدت دچار چالش نمود، نظریة صور مرتسم در
ذات الهی به عنوان متعلقات علم الهی در مرتبة ذات و قبل از ایجاد موجودات بود. غزالی،
شیخ اشراق، خواجه طوسی و بسیاری از متفکران اسلامی، اعم از متکلم و فیلسوف، با
بی اعتمادی به این نظریه سراغ راه های دیگری برای تبیین علم الهی رفتند. ملاصدرا ضمن
موافقت با دیدگاه کلی ابن سینا تلاش می کند تا بتواند مطلب را به گونه ای بیان کند که این
لوازم و توالی فاسد مطرح نشود. از این رو می توان مدعی شد که نظریة ملاصدرا در باب
کیفیت علم الهی به موجودات در مرتبة ذات و قبل از ایجاد آن ها، همان نظر ابن سیناست ولی
با برطرف نمودن نقاط ضعف آن و تقویت و مبرهن نمودن نقاط قوه آن.
Machine summary:
"نحوة علم خدا به موجودات در مرتبۀ ذات از نگاه ابن سینا از نظر ابن سینا علم خدا به تمام امور جزئی ، متغیر و زمانمند در آسمان و زمین تعلق میگیرد و هیچ ذرة کوچکی از حیطۀ علم او خارج نیست ، اما این علم به نحو کلی است و از طریق نظام سبب و مسببی صورت میگیرد، علم به هر موجودی علم به معلول و معلول های آن را نیز به همراه خواهد داشت واین علم چون برگرفته از خود معلول ها و به اصطلاح انفعالی و نیز به نحو ادراک حسی و خیالی نیست ، ثابت و لا یتغیر است (همو، بی تا، الالهیات ، ج ١، مقالۀ هشتم ، فصل ششم ، ص ٣٥٩ و ٣٦٠؛ ١٣٧٩، ص ٧، ٢٢، ٩٣، ١٣٧، ١٩١؛ ١٣٧٥، ج ٣، نمط ٧، ص ٢٩٩ و ٣٠٧؛ ١٣٧٧، ص ١٧٥، ١٧٧ و ١٧٨).
از نظر ابن سینا صور معقوله در عقل یا نفس دیگری مرتسم نشده اند، زیرا در این صورت این محذور پیش میآید که تعقل خیر عین ایجاد خیر نباشد، زیرا معقولات عین تعقل خیریت آنها توسط واجب تعالی است و اگر قرار باشداین معقولات در موجودی دیگر به نام عقل یا نفس مرتسم شوند، نه در ذات الهی پس به محض تعقل ذات صور معلومه بنابر نظام خیر موجود نمیشوند، بلکه اول عقل یا نفس موجود میشوند و بعد این صور مترتبه موجود میشوند(همو، بی تا، ج ١، مقالۀ هشتم ، فصل هفتم ، ص ٣٦٥)."