Abstract:
علامه طباطبایی(ره) با بررسی آیات معرفت نفس در قرآن کریم علاوه بر تعریف فلسفی از نفس، آن را موجودی معتدل و ساده دانسته که تقوا و فجور بر اساس آن نسبت پیدا می کند. موجودی که با گناهان آلوده شده و با تقوا، تزکیه و تهذیب می شود. بر اساس نفس است که انسان محروم یا سعادتمند و رستگار می شود. به طورکلی نفس آدمی موجودی مجرد و ماورای بدن بوده و احکامی غیر از احکام بدن دارد. به بیانی دیگر موجودی است غیرمادی که نه طول دارد نه عرض و نه در چهاردیواری بدن می گنجد؛ بلکه با بدن ارتباط و علقه ای دارد و یا به عبارتی با آن متحد است و با شعور، اراده و سایر صفات ادراکی، بدن را اداره می کند. علامه طباطبائی(ره) معتقد است نفس انسان طریقی است که به واسطه آن به پروردگار خود می رسد. راه و مسیر انسان به سوی خداوند متعال همان نفس است زیرا چیز دیگری به جز خود انسان نمی تواند طریق او باشد و این خود انسان است که دارای تطورات، درجات و مراحل مختلف است. این حرکت و سیر در نفس، تنها به واسطه اعمال قلبی و تهذیب نفس که با اعمال بدنی، انجام فرایض و ترک محرمات صورت
می گیرد، واقع می شود. در این مقاله با استناد به آیات قرآن کریم به بیان مراتب نفس، ارتباط آن با معرفت نفس و ارتباط معرفت نفس با تهذیب و اخلاق پرداخته شده است. مسئله اصلی تحقیق بررسی چگونگی ارتباط تهذیب نفس با اخلاق است و فرضیه آن به اثبات این موضوع می پردازد که با استناد آیات قرآن کریم رابطه اخلاق و معرفت نفس دوطرفه است.
Machine summary:
<FootNote No="383" Text=" شیروانی، 1388، ج1، ص 187"/> خلاصه نظر علامه در مورد ارتباط و تأثیر اراده در معرفت نفس و اراده در تهذیب نفس این است که تکامل نفس حقیقتی خارجی است و مانند سایر حقایق تکوینی، ثابت و لایتغیر است و تمام افراد بشر بهواسطۀ نفسشان بهسوی خداوند درحرکتاند؛ اما اراده و توجه داشتن هم بیاثر نیست، بلکه تأثیر بسیاری در عمل آنها دارد.
<FootNote No="387" Text=" طباطبائی، 1374، ج 1، ص 542"/> علامه از این لحاظ که نفوس را مستعد به نور ولایت میداند، از ولایه الله و ولیالله شدن انسان سخن گفته است و هدف اخلاق را تنها کسب فضایل و ملکه شدن آنها برای نفس نمیداند.
به نظر علامه برای روشن شدن کیفیت و نوع اسرار و حقایق دین به بیان ارتباط عالم ماده و عالم مثال و عالم عقل با یکدیگر باید پرداخت و خصوصیات هر یک از آن عوالم را در اخلاق و کسب فضایل نفس در نظر داشت و چگونگی رهایی انسان از عوالم ماده و توجه به ماورای ماده را درک کرد و اینکه چه عوالمی را پشت سر گذاشته است و چه عوالمی را در پیش رو دارد.
<FootNote No="389" Text=" طباطبائی، 1374، ج 1، ص368"/> به نظر علامه(ره)، علم اخلاق سه گونه است: در نوع اول، انسان نفس خویش را بر اساس مبادی اخلاق تهذیب میکند و با اعتدال، نفس را متخلق به صفات پسندیده میکند که بهواسطۀ آن مردم او را تحسین میکنند.
<FootNote No="393" Text=" طباطبائی، 1374، ج 6، ص157"/> نتیجهگیری نتیجۀ اجمالی که از پژوهش حاضر به دست میآید این است که معرفت نفس در شناخت و لقاء خداوند متعال و صعود نفس انسان از عالم مادی به عالم ماوراء نقش دارد.