Abstract:
با پذیرش نظام پارلمانی، حکومت قاجارها متکی بر ساختار سیاسی ملوک الطوایفی و ایلیاتی دچار از هم پاشیدگی و بی قراری اجتماعی گردید. نهادسازی و قانون گرایی بر اساس الگوهای مدرن وارداتی نتوانست با فقدان بسترهای اجتماعی- اقتصادی به مرحله ثبات و عقلانیت در رفتارهای سیاسی برسد. نظام پارلمانی مدرن مبتنی بر خرد جمعی و تامین مصالح عمومی در تضاد با رفتارهای سیاسی سنتی و شخصی بازیگران سیاسی در ایران قرار داشت؛ لذا شخص گرایی و جناح گرایی و تضادهای ایدئولوژیکی از سوی کارگزاران در ساخت قدرت، جای قانون گرایی و عقلانیت سیاسی را گرفت. مقاله حاضر بر اساس رویکرد گفتمانی فرکلاف سعی در آسیب شناسی و تبیین رفتار سیاسی نیروهای سیاسی پس از مشروطه در ساخت نهادهای مدنی و زمینه هایی که سبب گرایش آنها به تمرکزگرایی سیاسی و بازتفسیر اقتدار رضاشاهی دارد. گفتمان رضاخانی با برقراری ثبات سیاسی و یکپارچگی اجتماعی رفتار سیاسی خود را به عنوان ضرورت های تاریخی دوره گذار توصیف کرد و توانست خود را ناجی و حافظ دستاوردهای نظام پارلمانی تفسیر کند و با بازتفیسر فضای اسطوره ایی گفتمانی قانون گرایی و پایبند به نظام پارلمانی به حاشیه رانی رقیب حاکم و کسب اقتدار سیاسی خود را مشروعیت بخشید.
Machine summary:
"لذا مقاله حاضر، سوال اصلی خود را چنین طرح میکند: چرا برپایی نظام پارلمانی در ایران سبب بروز تضادهای فکری- ایدئولوژیکی در رفتار سیاسی بازیگران سیاسی در نظام پارلمانی و گرایش به تمرکزگرایی و افتادن در استبداد رضاشاهی گردید؟ برای پاسخگویی به سوال اصلی، مقاله پیشرو، فرضیه خود را نیز چنین سامان داده است: شکلگیری نظام پارلمانی، سبب بروز رفتارهای سیاسی مبتین بر تضادهای فکری- ایدئولوژیکی و ضعف حکومت مرکزی در دستیابی به عقلانیت سیاسی متناسب با شرایط نظام پارلمانی مدرن بود.
بهطور کلی فقدان دولت متمرکز مرکزی، تامین قشون نظامی از ایالات و از طریق فئودالهای محلی، اقتصاد سنتی و صنایع دستی، فقدان سیستم مالیات منظم و متناسب با دخل و خرج جامعه، مداخله دول استعماری در امور داخلی و معافیت از مالیاتهای سنگین وارداتی، رشد رانتها و گسترش فساد اقتصادی و رکود ناشی از آن و غیره در این دوره سبب افزایش نارضایتیها و تحرکات اجتماعی برای تغییر مناسبات حاکم بود، که در نهایت منجر به انقلاب سیاسی مشروطیت گردید.
رضاخان برای کسب مشروعیت با توجه به نفوذ نخبگان مذهبی در متن جامعه و اثرپذیری عمیق تودهها از گفتار آنان کسب اعتماد این طبقه و بهرهگیری از اسطورههای مذهبی در این دوره کسب قدرت را با وجود در تنگنا قرار گرفتن علمای عتبات عالیات از سوی حکومت عراق و حمایت از آنان را در جهت هژمونی خود بهکار گرفت.
قاجاریه بازتفسیر اقتدار رضاشاهی 6 (منبع: تحلیل نویسندگان از نظریه بهکار گرفته شده) نتیجهگیری شکلگیری نظام پارلمانی و نهادهای مدنی محصول اجماع گفتمانی نخبگان دینی اصلاحنگر که از مداخله دول استعماری در امور داخلی و سیطره بر امور سیاسی- اقتصادی ایران بیمناک بودند بههمراه نخبگان فکری نوگرا برای برطرف کردن ساخت پاتریمونیالیستی حاکم و تعدیل آن با تشکیل نهادهای مدنی بود."