Abstract:
ادبیات مکاشفهای، به عنوان یک نوع ادبی در حوزه متون ادبی دینی و عرفانی مطرح است و با کارکرد امیدآفرینی و نویدبخشی برای "آینده"، در عین خبر دادن از اسرار و رموز "گذشته"، مورد توجه و استقبال بوده است. این پژوهش، پس از مروری بر این نوع ادبی و تاریخچه آن و بررسی انواع مکاشفه، مکاشفات پیشگویانه حافظ شیرازی را مورد نقد و تحلیل قرار داده، مشابهتهای موجود در نگرش و موتیفهای این شاعر و اندیشمند بزرگ را در مقایسه با کلیات مطرح در این نوع ادبی تبیین نموده است. نتایج تحقیق گویای آن است که فراوانی وجود نمادهای پیامآوری چون هاتف، سروش، صبا، نسیم و... موید تعمدی بودن ورود منظورهای پیشگویانه و مکاشفهای در شعر حافظ بوده است. این نوع ادبی، در کلام لسانالغیب، با بهکارگیری عناصری چون اسطوره، مکاشفه، رویا و خواب، تمثیل، سمبل و استعاره، توانسته است اهداف و تعالیم هستیشناسانه، گاه عارفانه، گاه مطایبهآمیز و اغلب نویدبخش و امیدوارانه خود را گسترش دهد.
Machine summary:
مقدمه ادبیات مکاشفهای یا پیشگویانه نوع ادبی است که «تولیدکنندگان آن، در حالت کشف و شهود، وقایع و حوادث عالم، اعم از وقایع گذشته (پسگویی) و یا آینده (پیشگویی) را روایت و در قالب الفاظ و نوشتار و غالبا با زبان رمز ثبت و ضبط میکنند» (گرجی، 1383: 147).
1. بیان مسئله حافظ جزو آن دسته از سرایندگانی است که اعتقاد دارد بر اثر نیروی مکاشفه و از طریق اتصال به عالم شهودی و از مسیر واردات و الهامات غیبی، از اسراری ازلی و ابدی آگاهی یافته و قادر به دیدن گوشههای پنهان حیات بشری بوده است و البته انگیزهی اساسی او از اینگونه بیانات و مکاشفات پیشگویانه اغلب آن است که با خبردادن از گذشتهی رازآلود خلقت و پیشگویی از آینده، «انسان ظلوم جهول» را به زندگی هوشیارانه و پرجوشش و عادتستیز فراخواند.
2. ضرورت و اهمیت پژوهش تکرار پیدرپی تعابیر پیشگویانه و خبردادن از اسرار غیبی در سخن حافظ، به قدری بوده که لازم است پژوهشی با هدف یافتن نقاط افتراق و اشتراک شعر حافظ و ادبیات مکاشفهای و پیشگویانه انجام شود؛ این مقاله چنین موضوع و مسئلهای را هدف خود قرار داده است.
مالمیر (1390) در مقالهی «پندداستانهای مبتنی بر پیشگویی در متون ادبی» برای این نوع ادبی وجههای تعلیمی قایل شده است؛ پیادهکوهسار (1388) در مقالهی «اندیشهی عروج در مکاشفات مزدایی» ادبیات مکاشفهای را از جنبهی اشتراک در مسئلهی «عروج روحانی» تبیین و تفسیر کرده است.
نتیجهگیری هدف این تحقیق، مقایسهی مؤلفههایی از شعر حافظ با ادبیات مکاشفهای یا آپوکالیپسی است؛ هدف ادبیات پیشگویانه نیز خبردادن از مرموزات عالم محسوسات ازطریق درک حقایق نامحسوس است.