Abstract:
پژوهشهای فراوانی درباره چگونگی تغییر دین در ایران سده های نخستین اسلامی انجام شده است؛ کمتوجهی به بهرهگیری از
رویکردهای تطبیقی در مطالعاتی از این دست، سبب شده تا جنبههای گوناگونی از این فرآیند نادیده گرفته شود. در این
پژوهش دو ناحیه طبرستان و سیستان را که از دیرباز به دینمداری معروف بودهاند را محور مطالعه قرار دادهایم تا با استفاده از
روش تطبیقی خرد متوازن به مساله پژوهش که دست یافتن به ساختار کلان حاکم بر موضوع است راهی بیابیم. نخست
ضروری است که یادرآوری شود روند تغییرات تدریجی بوده و به رغم بعد مکانی این دو منطقه میتوان شباهتهایی برای
گسترش اسلام در سیستان و طبرستان یافت. امّا این شباهتها تفاوت های درون خود دارند چون تلاش برای تثبیت قدرت
سیاسی، تاثیر توان سیاسی نیروهای بومی، تفاوت در نوع مبلغان مسلمان در هر منطقه، تفاوت در کم و کیف مهاجرت ها که
نادیده گرفتن آنها فهم ما را از فرآیند چند سده تغییر دین مخدوش میکند.
Machine summary:
"(تاریخ سیستان، ص 114) از دیگر عوامل می توان به نقش مهاجرت اعراب مسلمان و اسکان آنان در سیستان در گسترش اسلام اشاره کرد؛ قبایل عرب ساکن در حاشیه قلمرو ایران، با آغاز فتوحات به شکلی منسجم و منظم یافت و پس از جنگ و گریزهای نخستین، برای پشتیبانی از سپاهیان فاتح و تثبیت پایگاه نظامی در نواحی فتح شده مبادرت به مهاجرت کردند و زمینه را برای حضور و اسکان دیگر قبایل عرب فراهم آوردند.
(باسورث، ص 313) اسپهبد طبرستان به شرط پرداخت جزیه با مسلمانان صلح کرد، ولی وی : به ویژه که طبقه روحانی زرتشتی برای مقابله با گسترش دین اسلام بر پیروان خود اعمال فشار نیز می کردند؛ نک: زرین کوب، روزبه، یزدانی راد، علی؛ «تدابیر روحانیان زردشتی برای مقابله با تغییر دین به دینان - از سقوط شاهنشاهی ساسانی تا پایان سده چهارم هجری»، جستارهای تاریخی، بهار و تابستان 1390، شماره 3، ص از 99 تا 126.
دراین پژوهش تلاش شد با انجام مطالعه ای تطبیقی درباره تغییر دین یا گروش ایرانیان به اسلام در دو منطقه سیستان و طبرستان، این نکته گوشزد شود که نخست روند تغییرات تدریجی بوده و میتوان تفاوت ها و شباهتهایی در میان گسترش اسلام در سیستان و طبرستان یافت.
8. همچنین تفاوت نوع و گستره مهاجرت های صورت گرفت در طول سده های نخستین به این مناطق از عوامل تعیین کنند در تغییر دین بوده است؛ در سیستان مهاجرت ها گسترده و به نیت تصرف اراضی بوده است درحالی که در ناحیه طبرستان علویان به امید یافتن پناهگاهی برای حفظ جانشان رنج مهاجرت را تحمل می کرده اند."