Abstract:
قرآن کریم در سورههای مختلفی به بیان واقعه هبوط حضرت آدم علیه السّلام پرداخته است. قرآن کریم در سوره بقره به خلاف دیگر سورهها، به دومرتبه از هبوط آدم علیه السّلام اشاره دارد. این دوگانگی در ذکر دفعات هبوط سبب شده تا مفسران به اقتضای روش و زاویه نگاه خود به تحلیل این دو هبوط بپردازند. حرالّی از مفسران صوفی مالکی امر به هبوط دوم را پس از توبه آدم علیه السّلام، نماد تنزّل رتبی او از مرتبه قرب الهی ـ که پیشتر از آن برخوردار بوده ـ دانسته است و علامه طباطبایی، امر به هبوط دوم را از مقدّرات الهی برای تکامل معنوی و تعالی آدم علیه السّلام به جایگاهی رفیعتر از بهشت پیشین میداند، بهگونهای که بعد از توبه حضرت آدم علیه السّلام و تکرار امر به هبوط، آن کیفیت و نحوه زندگی که همراه با دشمنی برخی با برخی دیگر بود به آمدن هدایت از سوی خدا برای حضرت علیه السّلام و نسل ایشان تبدیل شد. مقاله پیشرو، ضمن تحلیل دیدگاه علامه طباطبایی و حرالّی، در کنار جمعبندی آراء مفسران مشهور از فریقین دراینباره، تحلیل صحیحی از امر هبوط به دست داده و برتری دیدگاه علامه طباطبایی را در این مسئله تبیین نموده است.
Machine summary:
(طباطبايي، 1390: 1 / 132) همچنين از منظر علامه طباطبايي، فعل امر «اهْبِطُوا» در اين آيه همانطور که قضاي الهي را مبني بر خلق شدن آدم× براي زمين نشان ميدهد، نشاندهنده دشمني دائمي ابليس با حضرت آدم× و همسر ايشان است؛ زيرا فعل امر را متوجه هر سه آنان کرده است، بهنحوي که اين دشمني در قضاي الهي از پيش ثبت شده بود.
"/> (بقره / 38) حرالّي را برآن داشته که هبوط آدم× را در آيه پيشين مربوط به ظاهر بداند؛ بهبيان ديگر اين دو آيه را دو امر جدا از هم تفسير ميکند و آيه 36 سوره بقره را مربوط به ظاهر حضرت آدم× و جدا از حقيقت وجودي ايشان ميداند؛ بهمعناي قرار گرفتن در دنيا، کسب روزي از آن، توليد نسل و دشمني که ميان مخلوقات از آدم× گرفته تا ابليس در دنيا است.
هر چند حرالّي احتمال ديگري را که بهنظر ميرسد اين ديدگاه او نيز از نگاه عرفاني او بر ميآيد چنين بيان ميکند که امر دوم به هبوط در آيه 38 سوره بقره مربوط به نفي امر دين از حضرت آدم× است، اما در نهايت توبه آن حضرت× را نشانهاي از بقاي حقيقت آدمي در پرتوي عنايت الهي ميداند و کوتاهي عمر آدم× نسبت به ابليس را نشانهاي از اين بقاء ميشمارد.
نتيجه در ميان مفسران چند ديدگاه عمده در تفسير چگونگي هبوط حضرت آدم× در سوره بقره وجود دارد.