Abstract:
مقایسه تحلیلی- تطبیقی آثار بزرگ ادبیات جهان، با عنوان ادبیات تطبیقی و تحقیقات بینامتنی شناخته شده است. این پژوهشها، موضوعاتی ارزشمند و درخور توجه هستند. در این مقاله مبانی دوزخ در کمدی الهی دانته با عرفان اسلامی، باتکیهبر آموزههای ابنعربی مقایسه میشود. هدف این پژوهش آشکارکردن تفاوتها و شباهتهای مبانی اثر دانته با آموزههای اسلامی است. روش تحقیق در این مقاله توصیفی - تحلیلی بر مبنای روش اسنادی و برپایه تحلیل محتواست. در این پژوهش با مقایسه سرودههای دوزخ دانته و مبانی قرآنی، عرفانی، برهانی، ادبی، زبان تاویلی و رازآلود این متن روشن میشود.
میان مبانی معرفتشناسانه دوزخ دانته و عرفان اسلامی و بهویژه آموزههای ابنعربی، اشتراکات صوری و معنایی ظاهری و ماهیتی بسیاری دیده میشود که نشانة تاثیرپذیری دانته از ابنعربی و متون اسلامی است؛ مخلوق و موجودبودن دورخ، شکل دایرهوار آن، تقسیمات درجات و مراتب دوزخ، درگیری و ستیز اهل آن، ازجملة این اشتراکات است. البته میان منابع مسیحی و اسطورههای یونانی دانته با منابع اسلامی شیخ اکبر اختلافاتی وجود دارد و به همین سبب گاهی مبانی عقیدتی کمدی الهی با آموزههای ابنعربی ازنظر شکلی و ماهیتی مختلف است؛ اختلاف در جایگاه جغرافیایی و تعداد طبقات دوزخ، همچنین جاودانگی در آن، ازجملة این اختلافات است.
The comparative analytical study of the great literary works of the world,
known as comparative literature and intertextual research, is a striking and
remarkable issue that addresses the essential requirements of interdisciplinary
and comparative studies. Accordingly, the present study focuses on the
comparison of the foundations of Hell in the Divine Comedy and Islamic
Sufism and also more on the teachings of Ibn Arabi. It aims to define the
principles of differences and similarities of the mentioned book and Islamic
teachings. The research method in this study is descriptive analytical and is
based on documents and on the content of the text. The comparison between the
poems of Dante's Inferno and principles of the Qur'an, discursive, mystical and
literally reveals the mysterious and secretive language of the text. In the end,
the study concludes that there are apparent and substantial semantic and formal
connections between the epistemological principles of Dante's hell and Islamic
Sufism especially teachings of Ibn al Arabi which shows the influence of ibn
Arabi and Islamic texts on Dante. They include creation and availability of a
circular board, the division of levels of hell, and conflicts of its followers. Of
course, the differences between the form and nature of the ideological
foundations of Dante’s Divine Comedy and teachings of Ibn Arabi due to the
differences among Christian sources, Greek mythology of Dante and Islamic
resource of Sheykh Akbar are really notable and impressive. Some of the
differences are: the discrepancy in status and geography of hell, the number of
levels of hell, and immortality of it.
Machine summary:
البته میان منابع مسیحی و اسطورههای یونانی دانته با منابع اسلامی شیخ اکبر اختلافاتی وجود دارد و به همین سبب گاهی مبانی عقیدتی کمدی الهی با آموزههای ابنعربی ازنظر شکلی و ماهیتی مختلف است؛ اختلاف در جایگاه جغرافیایی و تعداد طبقات دوزخ، همچنین جاودانگی در آن، ازجملة این اختلافات است.
هدف اصلی این پژوهش، پاسخ به پرسشهای زیر است: 1) اشتراک و همخوانیهای مبانی دوزخ دانته با دوزخ در باور ابنعربی و متون اسلامی چیست؟ 2) دوزخ دانته با دوزخ در آموزههای عرفان اسلامی و شیخ اکبر در چه چیزهایی اختلاف دارد؟ 3) مبنا و سرچشمة معرفتی اختلافها و اشتراکهای دوزخ دانته و دوزخ در باور عرفانی محییالدین و عرفای اسلامی کدام است؟ ارباب لغت و صاحبان فرهنگهای فارسی و عربی، دوزخ را«نقیض بهشت» و «جای دودناک و دودزدة تیره» (محمد پادشاه، 1355: ذیل دوزخ) و «مقابل بهشت، محل عذاب کفار و مشرکان و گناهکاران در آن دنیا» (خلف تبریزی، 1362: ذیل دوزخ)؛ (نفیسی، 1355: ذیل دوزخ) و سرانجام برابر با جهنم میدانند (همان)؛ (دهخدا، 1377: ذیل دوزخ).
آنچه در این پژوهش بررسی میشود، معنای لغوی دوزخ یا جهنم و مترادفات و درکات آن نیست؛ بلکه مبانی معرفتیای است که در اندیشة دانته و عرفان ابنعربی دربارة خلقت و پیدایش جهنم، مکان و جایگاه و شکل و نقشة آن، طبقات و درکات و مراتب آن و احوالات مردم در آن بیان شده است.
- گزارش از وجود دری بسته که رو به بهشت باز میشود، از اشتراکات دیگر دانته و ابنعربی و متون اسلامی است؛ با این تفاوت که در کمدی الهی، جایگاه آن در برزخ است و در باور ابنعربی، که نمایانگر آموزههای اسلامی است، در دوزخ قرار دارد.