Abstract:
دائرةالمعارف قرآن لیدن(EQ)،که پرآوازهترین اثر قرآنپژوهی غربیان در سدههای اخیر است، از جهات صوری و محتوایی قابل نقد است؛ همانند جامعیت نداشتن مقالات، فقدان درک مطلب و استناد ندادن به منابع معتبر و یا برداشتهای نادرست از برخی آیات قرآن؛ ولی هیچ موضوع نقدپذیری به اهمیت شبههاقکنی در وحیانیت قرآن کریم نیست؛ زیرا با خدشه در وحیانیت قرآن، اساس اسلام و رسالت پیامبر مخدوش میشود.
مقاله حاضر نحوه طرح موضوع روایات جمع قرآن را به اجمال در آثار پیشینیان و به تفصیل در مقالات EQ بررسی و مقایسه میکند و به نقد دیدگاهی میپردازد که از رهگذر پر و بال دادن به روایات جمع قرآن، در پی تشکیک در اصالت و وحیانیت قرآن است؛ دیدگاهی که به رغم وجود ادله و شواهد فراوان بر جمعآوری قرآن در زمان رسول خدا صلی الله علی و آله کوشیده است توقیفی بودن در ترتیب سورهها و چینش آیات و نگارش قرآن در زمان آن حضرت را انکار کند. همچنین در این مقاله در رد دیدگاه مذکور، به شماری از ادله عقلی، شواهد تاریخی و ادله نقلی، که بیانگر جمع و تدوین قرآن کریم در زمان حیات رسول خدا صلی الله علی و آله است، میپردازیم.
Machine summary:
همچنین براساس روایات پرشمار، حضرت علی( پس از رحلت رسولخدا( در خانه نشستند و سوگند یاد کردند که ردا بر دوش نگیرند تا هنگامی که قرآن را جمعآوری کنند (سیوطی، 1414ق، ج1، ص204؛ مجلسی، 1403ق، ج 89، ص52)، و زمانی که کارشان پایان یافت، که این مدت را بین سه روز تا شش ماه گفتهاند (رامیار، 1362، ص368) آن را به مسجد بردند، درحالیکه مردم پیرامون ابوبکر گرد آمده بودند؛ و فرمودند: پس از رحلت رسول خدا( تاکنون به جمعآوری قرآن مشغول بودهام و تمام آنچه را بر پیامبر نازل شده است، در این پارچه گرد آوردهام.
برخی از این ادله اگرچه نمیتواند به تنهایی جمعآوری قرآن بین الدفتین را در زمان رسول خدا( اثبات کند، ولی میتواند پاسخ مناسبی برای خاورشناسانی باشد که کوشیدهاند از روایات جمع قرآن، گونهای از آشفتگی و پراکندگی همزمان در آیات و سورهها را به مخاطب خود القا کنند و نتیجه بگیرند که هم گردآمدن و تنظیم آیات در قالب سورهها و هم ترتیب سورهها در زمان رسول خدا( انجام نشده است؛ چنانکه نولدکه در مطلبی که پیشتر از او نقل شد، در نتیجهگیری روایات جمع، آورده است: «بنابراین، براساس این روایات، خلیفه نخست با نصوص وحیانی پراکنده و پاره پاره رو بهرو بود و یا آنچنان که سیوطی تفسیر میکند، این آیات در یکجا گردآوری نشده بود و سورهها نیز مرتب نبود»، و چنانکه ونزبرو پا را فراتر گذاشته و قطعیت نهایی و تثبیت متن قرآن را قدم به قدم با شکلگیری جامعه همگام دانسته و اواخر قرن دوم را برای وقوع چنین اتفاقی حدس زده است.