Abstract:
کاشیکاری معرق از دوران قدیم تاکنون به عنوان روشی برای زیباسازی و
استحکامبخشی به بنا مورد استفاده بوده است. چگونگی پیدایش کاشی معرق مراحلی
دارد که از تزیین دو رنگ شروع شده و به تدریج به کاشی چند رنگ در ترکیب با اجر
میانجامد و رفته رفته منجر به معرقکاری میگردد. چگونگی ظهور کاشی در تزیین
معماری و قدمت آن به دوران قبل از اسلام میرسد که اولین نمونههای کاشی را در
تزیینات کاخهای هخامنشی و آشور میبینیم. اما در دوران اسلامی تزیینات خارجی
بناها معمولا اجرکاری بوده داوج این هنر را در عصر سلجوقی شاهد هستیم. در اواخر
دوران سلجوقی نوعی کاشیکاری موسوم به کاشی نگین یا تزیین دو رنگ وارد تزیینات
معماری میشود که از اولین نمونههای این شیوه میتوان به بنای خواجه اتابک سلجوقی
در کرمان اشاره کرد. این بنا مقبره وزیر سلجوقی در قرن پنجم هجری بوده است. این
شیوه تزیینی که ترکیبی از کاشی آبی در ترکیب با آجر میباشد به تدریج از قرن ششم تا
هشتم هجری کامل شده به طوری که در بناهایی مانند مسجد ملک زوزن خراسان.
برجهای آرامگاهی مراغه, گنید سلطانیه, مساجد جامع ورامین و نظنز و ... شاهه
کاشیهای رنگین لاجوردی. سفید و سیاه نیز در ترکیب با جر هستیم که به تدریج این
شیوه تکمیل شده و منجر به معرقکاری میشود. پس از این مقدمه به معرفی کاشیکاری
معرق بنای قبه سبز که مقبره قراختائیان کرمان در قرن هفتم هجری است میپردازیم.
تزیینات این بنا به عنوان قدیمیترین کاشیکاری معرق ایران مورد بررسی قرار میگیرد.
فرضیهای که این کاشیکاری را قدیمیترین معرقکاری ایران معرفی میکند نظریه
مرحوم دکتر پیرنیا میباشد که فرمودهاند: در قبه سبز کاشیکاری به حد اعلای خود
رسیده که حتی زیباترین کاشیهای دنیا مثل مسجد کبود تبریز به پای ان نمیرسد و
قدیمیترین کاشیکاری ایران است.