Abstract:
ویژگی سهل و ممتنع بودن کلام سعدی در اولین برخورد بر هر خواننده اشعارش نمایان و دلپذیر است و این ویژگی بهویژه هنگامی آشکارتر میگردد که در توجه سعدی به شگردهای هنری در بهرهگیری از حصر بلاغی در غزلیات او تامّلی داشته باشیم. یکی از مباحث مطرح در علم معانی، حصر یا قصر است. در واقع، این شیوه یکی از عوامل ایجاد تاکید در کلام به شمار میآید که برای برجستهسازی و تاثیر بیشتر بهکار گرفته میشود. علمای بلاغت در زبان عربی به شیوههای متعددی برای ایجاد حصر اشاره کردهاند که در زبان فارسی نیز مانند مباحث دیگر علم معانی، بدون توجه به ساختار خاص زبان فارسی به همین روشها اشاره شدهاست، در حالی که بسیاری از این موارد با ساختار زبان فارسی سازگار نیست. ضمن اینکه موارد دیگری نیز هست که بدانها توجه نشدهاست. در این پژوهش، سعی شده با بررسی ساختار زبانی حصر ایجاد شده در غزلیات سعدی دریابیم در زبان فارسی چه روشهایی برای ایجاد حصر در کلام وجود دارد که از دیدگاه زیباییشناسی هنر، علم بلاغت و معنیشناسی کاربردی مورد توجه هستند. بدین منظور، ضمن استخراج و دستهبندی موارد حصر و ارائه قوانین قابل تعمیم، به هنر و لطف سخن سعدی، در بهرهگیری از این ترفند زبانی نیز اشاره شدهاست و به این نتیجه دست یافتهاست که زبان سعدی در غزلیات، بهویژه در برخورد با شگردهای بلاغی، معیاری باعیار و محکی مستحکم در ساختار زبان و بلاغت فارسی است.
Machine summary:
شگردهای حصر و قصر در غزلیات سعدی، معیار سنجش کلام هنری بلاغت فارسی ١ * فرهادکاکه رش استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد مهاباد، دانشگاه آزاد اسلامی، مهاباد، ایران حسین آریان استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد زنجان ، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان ، ایران (تاریخ دریافت : ١٣٩٥/٠٣/١٦؛ تاریخ پذیرش : ١٣٩٦/٠٧/٠١) چکیده ویژگی سهل و ممتنع بودن کلام سعدی در اولین برخورد بر هر خوانندة اشـعارش نمایـان و دلپـذیر است و این ویژگی به ویژه هنگامی آشـکارتر مـی گـردد کـه در توجـه سـعدی بـه شـگردهای هنـری در بهره گیری از حصر بلاغی در غزلیات او تأملی داشته باشیم .
علمای بلاغت در زبان عربی به شیوه های متعددی بـرای ایجاد حصر اشاره کرده اند که در زبان فارسی نیز مانند مباحث دیگر علم معانی ، بدون توجـه بـه سـاختار خاص زبان فارسی به همین روش ها اشاره شده است ، در حالی که بسیاری از این مـوارد بـا سـاختار زبـان فارسی سازگار نیست .
ب ) روش های خاص بدون استفاده از این واژه ها از میان آثاری که در زمینۀ بلاغت به زبان فارسـی تـألیف شـده ، تنهـا در چنـد اثـر، جـز روش اول ، به برخی از شیوه های ایجاد قصر با روش دوم نیز اشـاره شـده کـه آن هـم همـان شیوه های مطرح خاص زبان عربی است و با ساختار زبان فارسی کاملا سازگاری نـدارد؛ بـه عنوان مثال ، زین الدین زاهدی در کتاب روش گفتار یا محمد خلیل رجائی در معالم البلاغـه به روش های هشتگانۀ ایجاد قصر اشاره می کنند که دقیقـا همـان مباحـث زبـان عربـی اسـت (ر.