Abstract:
بازار قالبهای شعری در ادوار مختلف، گرمی یکسانی نداشته است. با توجه به اوضاع سیاسی، دیدگاه صاحبان قدرت، شرایط اجتماعی، روحیات مردم و ... قالب یا قالبهایی در شعر مسلط میشدند. آنچنان که در دوره سبک خراسانی شعر حماسی و قالب مثنوی، مدح و قصیده از دیگر قالبها رونق بیشتری داشته، در دوره سبک عراقی غزل از دیگر قالبها پیشی گرفته است.
در عهد صفویان به دلیل دیدگاه مذهبی ایشان، به شعر مدحی توجهی نمیشد و به تبع آن، قالب قصیده که قالب مدح و ثنا بود از رونق افتاد. لیکن در همین دوران، شاعرانی بودند که از قالب قصیده در مسیر دیدگاه مذهبی صفویان استفاده کرده، برای بقای آن کوشیدند.
زاهد تبریزی، شاعر و نویسنده پرکار عهد صفویان، قصایدی دارد که گویای تلاش وی در کاربرد صنایع ادبی و صورخیال در قصیده و درپی آن گرمی بخشیدن به بازار سرد قصیده است.
در این مقاله، نگارنده بر آن است تا با استفاده از سه نسخه خطی دیوان زاهد تبریزی، صور خیال و بسامد بالای صنایع ادبی مورد توجّه شاعر را ،در آن عهد قصیده گریز ،مورد بررسی قرار دهد.
Machine summary:
در این مقاله ، نگارنده بر آن است تا با استفاده از سه نسخه خطی دیوان زاهد تبریزی ، صور خیال و بسامد بالای صنایع ادبی مورد توجه شاعر را ،در آن عهد قصیده گریز ،مورد بررسی قرار دهد.
مــدح شــه گــر نــه مــرا بــر ســر گفتــار آرد مـــن کجـــا مرتبـــۀ شـــاعری و شـــعر و غـــزل (همان :۱۸پ ) زاهد در بسیاری از موارد، در تصویرسازیها بسیار موفق بوده و تصاویری زیبا چون تابلوی نقاشی گویا و زیبا خلق کرده است نمونه هایی از این تصاویر آورده میشود تا هنر تصویرسازی زاهد آشکار گردد، سپس برخی عناصر سازنده تصاویر زاهد را بررسی میکنیم : دلـــم بـــه کـــوی تـــو زانگونـــه شـــادمان آیـــد کـــه طـــایری ز قفـــس ســـوی آشـــیان آیـــد فـــزون ز بـــرگ خـــزان بـــر زمـــین بریـــزد دل چــــو آفتــــاب تــــو در خانــــه کمــــان آیــــد کـــه طـــایری زقفـــس ســـوی آشـــیان آیـــد اگــر بــه خــواب مــن آن شــاخ ارغــوان آیــد v (همان : ۷پ ) بـــر هـــر دو دوش کـــرده حمایـــل دو طــره را زانســـان کـــه بـــه خانـــه جـــوزا کنـــد قـــرار مالیـــده ســـاعدی یـــد بیضـــا نمـــوده صـــبح پیچیـــد طـــره بـــه کلـــه گوشـــه شـــده وار بـــر طـــرف شـــده تعبیـــه زیبنـــده ابلقـــی رعنـــا نمـــاتر از گـــل ســـر جـــوش نـــو بهـــار تـــا نـــاف چـــاک کـــرده گریبـــان جامـــه را دامـن ز هـر طـرف بـه میـان کـرده اسـتوار v (همــــــــــــــــــــــــان : ۸پ ) بررسی عناصر صور خیال در قصاید زاهد عناصر تشکیل دهنده خیال ، همان مباحث اصلی و گسترده در زمینه چهار بحث مجاز، استعاره ، تشبیه و کنایه و دگرگونیها و شاخه های هر کدام است .
(صورخیال در شعر فارسی :۱۲۵) لیکن در این بحث ، به بررسی عناصری چون : تشبیه ، استعاره ، مجاز، کنایه ، اغراق و ایهام پرداخته ، اشاره ای هم به کاربرد دیگر آرایه های ادبی در قصاید زاهد خواهیم نمود.
این درصد نشانگر توجه ، تلاش و قدرت زاهد تبریزی در خلق تصاویر صور خیال در قصیده ، آن هم در دوران سبک هندی است که چندان به بدیع و بیان توجه نمیشود.