Abstract:
گلشن اسرار (تالیف شده میان سالهای ١٢٤٠ تا ١٢٦٠ق ) به نظم و نثـر، از آثـار محمـدکاظم گلـبن کازرونی (درگذشته پس از ١٢٦٦ق ) و در زمینه مبانی عرفان ، شرایط سلوک و آداب مرید است . نوع تالیف این کتاب که بصورت مثنویی در بحری خاص بهمراه مطالب مفصـلی بـه نثـر اسـت ، وسـعت مشرب گلبن در ارائه اطلاعات عرفانی، بیان مطالبی تاریخی و همچنین زبان این اثر که نشانه هـایی از تحول و جدیدتر شدن زبان فارسی دارد، به آن اهمیت ویژه ای بخشیده اسـت . ویژگیهـای ممتـاز این اثر در وجوه گوناگون باعث میشود که گلشن اسرار را تالیفی مهم در عصر خود بشمار آوریم . در این مقاله بر آنیم تا پس از معرفی اجمالی گلبن کازرونی و آثارش ، به بررسی ویژگیهای شـاخص و متمایزکنندة این اثر در سطوح مختلف زبانی، عرفانی، تاریخی و ادبـی بپـردازیم ، تـاثیر دو مکتـب مختلف عرفانی مولوی و ابن عربی را در آن مشخص کنیم و علاوه بر بیان مهمترین ویژگیهای زبانی این اثر، کلمات ، ترکیبات و اصطلاحات خاصی را که گلبن کازرونی بکار برده ، معرفی نمائیم .
Machine summary:
گلشن اسرار، گلبن کازرونی، سبک ، مختصات زبانی، مولوی، ابن عربی مقدمه : برای مطالعۀ جامع و علمی تاریخ زبان فارسی بایسته است که متون منظوم و منثور تمامی ادوار این زبان کهن به شیوه ای علمی و دقیق بررسی و ویژگیهای زبانی و ادبی هـر یـک از ایـن آثـار تحلیـل شود.
علینقی بهروزی دو کتاب گلشن اسرار و سیرالناس گلبن را، بطور کلی، به سبک مثنوی معنوی دانسته (دانشمندان و سخن سرایان فارس ، رکن زاده آدمیت ، همانجا) و حکمت بوشهری در شعر خود که حاوی ماده تاریخ وفات اوست ، وی را حکیم معنویی خطاب کرده که روح مولوی از او شاد و مسرور است (نک : کازرون در آئینۀ فرهنگ ایران ، ص ٤٨٢-٤٨٣).
مثنوی سیرالناس : پیش از این نام این منظومه را «یسـرالناس » و «پسـرالناس » هـم خوانـده انـد (نک : مرآت الفصاحه ، همانجا؛ دانشمندان و سخن سرایان فارس ، رکن زاده آدمیت ، همانجا)، اما صورت صحیح آن همین «سیرالناس » است که در گلشن اسرار آمده و گلبن تفصیل اخـتلاف نظـر دربـارة رجعت نفس را به این کتاب حوالت میدهد (گلشن اسرار، ص ١٣٦).
گلبن در این مجموعه دو جریان بزرگ عرفانی پیش از خود یعنی مکتب ابن عربی و مکتب مولوی را که غالبا در تقابل با هم بررسی میشوند، هضم ساخته و نه تنها از جنبـۀ اندیشـگانی، بلکـه از لحـاظ اسلوب ادبی هم این دو جریان را در کنار هم آورده است ؛ بگونـه ای کـه میتـوان مجلـد اول گلشـن اسرار را فصوص الحکم به روایت گلبن و مجلد دوم و سوم آن را مثنوی معنوی به روایت گلبن نامید.