Abstract:
دوبیتیها و ترانهها که به صورت شفاهی و سینه به سینه نقل شدهاند، گنجینه ارزشمند و گرانبهای هر ملتی هستند که اصیلترین احساسات بشری را در خود جای دادهاند. این اشعار نمایانگر احساسات ساده و بی پیرایه انسانهایی ست که، از دل برآمدهاند و بر دل مینشینند، ازاینروست که دوبیتیها پس از گذشت صدها سال، جاودانهاند. در این مقاله، بررسی سیر تحول دوبیتی در ادوار مختلف شعر فارسی از آغاز تا به امروز مد نظر ما بودهاست؛ ابتدا به بیان مهمترین نکات درباره کلیات و وزن این قالب شعری پرداختیم و پس از معرفی و ذکر نمونههایی از دوبیتیهای شاعران در هر دورهی سبکی به بررسی و بیان مهمترین ویژگیهای هر دوره در سه سطح ادبی، زبانی و فکری از سبک خراسانی تا دورهی معاصر پرداختیم. در پایان برای مقایسه بهتر میزان به کارگیری هریک از فنون ادبی در دوبیتیها، برای هر دورهی سبکی نموداری رسم کرده تا مقایسه و نتیجهگیری بهتری از آنچه در باب دوبیتی ذکر شد به دست آید. آنچه از نتیجه کلی این مقاله بدست میآید:الف-گردآوری نام شاعران دوبیتیسرا و ذکر نمونههایی از دوبیتیهای آنها ب-بررسی این نکته که هریک از شاعران در دورههای مختلف به چه میزان و چگونه این قالب را به کار بردهاند و دلایل دیگر شاعران در عدم به کارگیری این قالب چیست. ج-بررسی و ذکر برجستهترین ویژگیهای سبکی دوبیتیها در سه سطح ادبی، زبانی و فکری.
Machine summary:
همچنین عدم ورود لهجۀ شخصی شاعر از دیگر ویژگیهای دوبیتیهای این دوره است : نمی دانم کدامین ســرو قد پوشــید عارض را که اشک از دیده ام چون آب در فواره میجوشد به نرمی تازه دارد یار سنگین دل اسیران را که دایم چشــمۀ آب روان از خاره میجوشــد (میرزا باقرحسینی ، سال ٦٩، ص ٢٢٨) مختصات فکری : در دوبیتیهای این دوره مضــامین تعلیمی بیشــتری نسـبت به دوره های پیش دیده میشود: در این مزرع کــه تخمی در گلی نیســــت بجز افســـوس مــارا حــاصـــلی نیســــت نــدیــدم خــاطــری فــارغ ز دنــیــا تهی زین درد بیــدرمــان دلی نیســــت ١ (همو، ص ٢٢٦) دوره فترت (افشاریه و زندیه ): در این دوره با توجه به افول کلی شعر و ادب به دلیل شرایط و نابسامانیهای سیاسی و اجتماعی به قالب دوبیتی تنها در دیوان یکی از شاعران دورة زندیه با نام نورعلیشاه اصفهانی برمیخوریم : نورعلیشاه اصفهانی : نامش میرزا محمد علی فیض علیشاه بود.
در همین دوره نیز هستند شاعرانی که در دیوان خود به سرودن دوبیتی در شکل سنتی پرداخته اند که زبان ساده و به دور از پیچیدگی ، کاربرد واژگان امروزی و ملموس و عدم استفاده ازتشبیهات و استعاره های دور از ذهن از ویژگیهای اصلی آنهاست ؛ که گاهی یادآور همان سادگی و ویژگیهای روستایی دوبیتیهای کهن است هرچند که در این نیز، شاعران از وارد کردن لهجه شــخصــی در شــعر و به کار بردن واژگان محلی و افعال محاوره ای خودداری کرده اند.