Abstract:
در میان نگرشهای گوناگونی که نسبت به حدیث وجود دارد، نگرش انتقادی به معنای نقد متون حدیثی بر اساس معیارهای مشخص در میان شیعه کمتر مورد توجه بوده است. شاید یکی از دلایل آن بیاطلاعی از وجود تاریخی این نگرش در دوران ائمه(ع) باشد؛ اما میتوان در میان اصحاب ائمه(ع) نخستین جریان انتقادی را شناسایی کرد که به میراث مکتوب حدیثی با دیده تردید نگریستهاند و به پالایش آن دست یازیدهاند. در این پژوهش برآنیم تا با روش تاریخی- روایی چرایی و چگونگی ظهور این جریان انتقادی حدیث شیعی را تحلیل نماییم و نحوه تعامل این جریان را با روایات بررسی کنیم. شناسایی غالیان و نقش آنان در میراث مکتوب شیعه مهمترین دستاورد این جریان انتقادی به شمار میآید که حاصل آن تألیف کتابهایی در نقد راویان و متن، گردآوری احادیث معتبر، ترویج فرهنگ عرضه احادیث و مکتوبات بر ائمه(ع) و قرآن و سنت بوده است.
Machine summary:
شناسايي غاليان و نقش آنان در ميراث مکتوب شيعه مهم ترين دستاورد اين جريان انتقادي به شمار ميآيد که حاصل آن تأليف کتابهايي در نقد راويانو متن ، گردآوري احاديث معتبر، ترويج فرهنگ عرضه احاديث و مکتوبات بر ائمه )ع( و قرآن و سنت بوده است .
جريانشناسي اصحاب ائمه )ع ( به صورت کلي در چند سال اخير موضوع بسياري از تحقيقات قرار گرفته که اغلب با نگاه کلامي همراه بوده است ؛ از جمله پاياننامه سيد احسان موسوي با عنوان جريانشناسي کلامي اماميه در عصر امام صادق)ع (٤ که در آن به مرزبندي هاي دروني اماميه در عصر امام صادق پرداخته شده و پنج جريان آل اعين )از اواخر سده اول تا چهارم هجري(، هشام بن حکم )د.
راجع به رويکرد انتقادي به حديث در عصر حضور ائمه )ع( نيز ميتوان به مقاله مجيد خاموشي با عنوان »پالايش احاديث در عصر ائمه و پديده جعل «٦ اشاره نمود که ظاهرا تنها مقاله موجود در اين زمينه است ؛ اما اين مقاله نيز از نگرش تاريخي برخوردار نيست ، به اين معني که از تبيين ارتباط علي و معلولي ميان پديدهها غفلت کرده.
هر چند نجاشي به روايت از کشي او را از اصحاب امام موسي کاظم )ع( شمرده و زنده ماندن او را تا دوران امام جواد)ع( گزارش نموده است )کشي، ٥١٤/٢؛ نجاشي، ٣٣١-٣٣١(؛ اما توجه به آمار حديثي در کتب اربعه اين نتيجه را به دست ميدهد که او درميان اين سه امام)ع( به طور مستقيم از امام رضا)ع( بيشترين بهره را برده است )نک .