Abstract:
با عنایت به تنوع ویژگی های محیط طبیعی، وسعت سرزمین و مرزهای آن و نیز همسایگان متعدد، جمهوری اسلامی ایران کشوری است که از نظر خصوصیات و امکانات فرهنگی- اجتماعی، اقتصادی و سیاسی- هم به لحاظ درونی و هم بیرونی- با شرایط متنوعی روبرو است. این شرایط ویژه بلحاظ توسعه و امنیت، نه تنها فرصت هایی را پیش رو قرار می دهد، اما در عین حال زمینه ساز پاره ای
دل مشغولی های جدی بوده است. شناسایی این خصوصیات و جستجوی راهکارها و راهبردهایی متناسب برای بهره گیری از فرصت ها و رفع و تعدیل محدودیت ها در راستای توسعه و امنیت سرزمین در سطح محلی، منطقه ای و ملی الزامی جلوه می کند. بروز عینی دو ویژگی اصلی مناطق مرزی سرزمین، یعنی وسعت و تنوع- را می توان در خصوصیات زیر جستجو نمود:
الف. تنوع محیطی- اکولوژیک مناطق مرزی به لحاظ عوامل و عناصر محیطی- اکولوژیک؛
ب. تنوع بستر تاریخی- فرهنگی و خصوصیات اجتماعی و اقتصادی- سیاسی؛
ج. تنوع موقعیت محلی و منطقه ای نواحی مرزی و مرزها (به ویژه با توجه به کشورهای همجوار)؛ و
د. الزامات و اقتضائات متفاوت منطقه ای و برخورداری از درجات متفاوت توسعه یافتگی، به لحاظ شاخص های محلی، منطقه ای و ملی توسعه.
افزون بر این، عرصه های شهری و روستایی نواحی مرزی، اگرچه به طور کلی زیر تاثیر روندهای حاکم بر شهرها و روستاهای کل کشور و برخی خصوصیات عمومی آنها قرار دارند، از بسیاری جنبه های دیگر با سکونتگاههای داخلی- چه به لحاظ بافت و ساختار و چه از نظر فعالیت ها و روابط فضایی- متفاوت هستند. چنین وضعیتی در شرایط نامتناسب اجتماعی- اقتصادی و ناکارآمدی ساختاری- کارکردی سکونتگاهها، می تواند به شکل گیری فعالیت ها و روابط نامتعارف دامن بزند. این گونه خصوصیات عرصه های سکونتگاهی در نواحی مرزی، ابعاد متنوع و پیچیده ای به خود می گیرند که قاعدتا ضرورت دستیابی به توسعه و امنیت را دوچندان می سازند.
این مقاله کوشش دارد تا با بررسی اهمیت و جایگاه عرصه های سکونتگاهی مناطق مرزی، بر پیوستگی توسعه و امنیت در این گونه تاکید ورزد. روش شناسی این مقاله بلحاظ نظری بر ضرورت اتخاذ برنامه ریزی فضایی و رویکرد توسعه یکپارچه بوده است.
Machine summary:
بر این مبنا، دو ویژگی اصلی مرزها و مناطق مرزی کشور، یعنی وسعت و تنوع- به لحاظ توسعه و امنیت - نه تنها فرصت هایی را پیش رو قرار می دهد، اما در عین حال به دلایل مختلف و در شرایط متفاوت زمانی ، زمینه ساز پارهای دلمشغولی های جدی برای کشور بوده است .
براین اساس، آنچه که ضروری، بلکه الزامی به نظر می آید، پرداختن جدی به ابعاد مختلف رشد و توسعة فرهنگی - اجتماعی و اقتصادی- سیاسی جوامع شهری و روستایی مناطق مرزی در قالبی یکپارچه ، از نوع شبکه های محلی و ناحیه ای، و مبتنی بر امکانات بالقوه و بالفعل آنها در این زمینه است ، چراکه در وضعیت موجود می توان ادعا کرد، مقوله مناطق مرزی و مرزنشینان هنوز در گفتمان عمومی جامعه جایگاه درخور و شایسته خود را نیافته است .
از بعد اجتماعی ، مرزها در برخی موارد، بویژه توسط ساکنان شهرها و روستاهای این گونه نواحی ، به سادگی نادیده انگاشته می شوند؛ علت این امر- در اغلب موارد- به تعارض موجود میان تعلق ملی به یک سرزمین و هویت فرهنگی - مذهبی افراد و گروههای انسانی ، باز می گردد، یعنی تعارض میان احترام به قوانین جاری در کشور خودی و تعلق خاطر به «دیگران » در آن سوی مرز.
and Hagen, Joshua (2010), "Introduction: Borders, Identity, and Geopolitics", in: Borderlines and Borderlands: Political Oddities at the Edge of the Nation-State, edited by Alexander C.