Abstract:
لغت «دین» دارای معنای لغوی و اصطلاحی معینی است که طاعت و انقیاد از لوازم معنایی و اصطلاحی آن است. اصطلاح «دین علی (ع)» که دارای معنایی متفاوت از کاربرد کلمه سنت برای خلفای پیامبر (ص) است (سنت ابوبکر، سنت عمر)؛ توسط ائمه (ع)، پیروان علی (ع) و دشمنان وی استعمال شده است. در روایات فریقین، اضافه نام شخص به کلمه «دین» منحصر به علی (ع) نیست، بلکه در مورد عثمان، معاویه، یزید بن معاویه، اوصیاء، ملائکه، فاطمه (س) و حسنین (ع) نیز اطلاق شده است. در نهایت با بررسی منابع روایی مشخص میشود که رویکرد فقهی و قضائی و رویکرد سیاسی علی (ع) علت انحصار اضافه کلمه «دین» به نام علی (ع) در میان خلفا است. برخلاف اعتقاد برخی خاورشناسان، «دین علی (ع)» همان «دین محمد (ص)» است. شایان ذکر است، علی (ع) دارای مبانی معین و مشخص فقهی، قضائی و سیاسی متمایز از خلفا بود؛ اما به علت عدم تبعیت مردم از قوانین مورد نظر وی و اصرار آنها بر اجرای سنن خلفا پیشین، ناگزیر برخی از این سنتها در حکومت علی (ع) نیز اجرائی شد، ولی این هرگز به معنایی عدم تحقق سنت و سیره فقهی-قضایی علی (ع) نیست.
Machine summary:
آیا «دین علی (ع)» همان دین اسلام و دین محمد (ص) است ؟ چگونه میتواند کسی ایـن اصـطلاح را توضیح دهد در حالی که دین علی (ع) با عبارات مجزا از دین محمد (ص) به کار میرفتـه اسـت ؟ معنـای «دین » چیست و در زمان صحابه پیامبر (ص) دارای چه معنایی بود؟ آیا اصـطلاح «دیـن علـی (ع)» تنهـا توسط مخالفان علی (ع) استعمال شد تا بتوان آن را ساخته دشمنان دانست ؟ واکنش علی (ع) در مقابل بـه کارگیری این اصطلاح چه بود؟ آیا به غیر از پیامبر (ص)، علی (ع) تنها شخصی بود کـه ایـن اصـطلاح در مورد او به کار گرفته شد؟ چرا همچون خلفا- که در مورد آنها عباراتی چون «سنت عمرین » به کـار گرفتـه شد- به جای اصطلاح «دین علی (ع)» اصطلاح «سنت علی (ع)» مورد توجـه نبـود؟ و در نهایـت علـت اطلاق اصطلاح «دین علی (ع)» چه بود؟ عدم توجه به سؤالات مذکور، سبب شده است تا برخی خاورشناسان، بـا تفکیـک میـان اصـطلاحات «دین علی (ع)» و «دین محمد (ص)»، «دین علـی (ع)» را مرکـب از اعتقـادات اعـراب قـدیم ، یهودیـت ، مسـیحیت و مفـاهیم قرآنـی محتـوی اندیشـه خویشـاوندی و نسـبی، و معنویـت نشـأت گرفتـه از رابطـه خویشاوندی، نسبت به پیامبر (ص) دانسته و مذهب تشیع را به عنوان امتداد گسترش یافته ای از «دین علـی (ع)» معرفی کنند.
» ,Madelung) 1997:178-179) محمدعلی امیرمعزی، با طرح این سؤال کـه چگونـه میتـوان واژه «دیـن علـی (ع)» را توضـیح دهـد درحالی که اسلام و دین محمد (ص) به عنوان اصطلاحاتی مجزا به کار میرفته است ,Amir-Moezzi) (٢٠١١:١به بررسی متون روایی که در آنها عبارت «دین علی (ع)» به کار رفته است ، میپـردازد.