Abstract:
حق قیام، انقلاب، نافرمانی، شورش و تمرّد در حقوق دینی و طبیعی بحث میشود. این حق پس از ورود به اسناد حقوق بشر و شهروندی در حقوق موضوعه هم مورد واکاوی حقوقدانان و علمای سیاست قرار میگیرد. اعتقاد به این حق در طول تاریخ برای توجیه انقلابهای مختلف مورداستفاده قرارگرفته است و هنوز هم برای هر یک از تحولات سیاسی در حال رخداد همچون انقلاب مردم تونس، به این حق استناد میجوییم. در حقوق بشر کنونی و همچنین حقوق شهروندی کشورهای متعدد غربی، با پذیرفتن الزامات دموکراسی، بارقههای این حق کاملا مشهود است. در حقوق دینی باوجود اختلافات مذاهب در این مورد، اندیشههای شیعی این حق را شناسایی میکند. نوشتار حاضر، با روش توصیفی- تحلیلی، به مطالعه ماهیت و مبنای حق مزبور در دو خاستگاه غربی (با تمرکز بر حقوق آمریکا) و اسلامی پرداخته است و انعکاس آن را در منابع حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران مورد بررسی قرار میدهد.
Machine summary:
حق قیام، حق انقلاب، حقوق اساسی ایران، اندیشه غربی، حقوق آمریکا مقدمه در طول تاریخ اینکه حق قیام و انقلاب در برابر حکومتی که مقابل منافع مردم میایستد، شناسایی بشود و همچنین اینکه حق باشد یا وظیفه، بسیار موردبحث واقع شده است.
اعتقاد به این حق در طول تاریخ برای توجیه انقلابهای مختلف، ازجمله جنگ داخلی انگلیس، انقلاب آمریکا و انقلاب کبیر فرانسه مورد استفاده قرار گرفته است و هنوز هم برای هر یک از تحولات کلان سیاسی کشورها که در حال رخداد است، از لفظ انقلاب بهره میجوییم همچون انقلاب مردم بحرین و لیبی و تونس و سایر ملل آزادیخواه.
بحثها و مخالفتهای جفرسون در مورد نارضایتیهای استعماری تلاشی بود تا نشان دهد که آمریکاییها بار سنگینی را تحمل کردهاند و الان وقت اعمال این حق است، بنابراین میتوان ملاحظه کرد که با پایان انقلاب آمریکا، مقننین، حق قیام را کنار نگذاشتند بلکه آن را در قانون اساسی مدون نمودند و امروز، این حق در مقدمه اعلامیه استقلال آنان و در میان مفاد قانون اساسی موجود است.
این حق در پاراگراف سوم مقدمه اعلامیه جهانی حقوق بشر Universal Declaration of Human Rights"/ نیز آمده است: ازآنجاییکه ضروری است که حقوق بشر توسط حاکمیت قانون موردحمایت قرار گیرد تا اینکه بشر بهعنوان آخرین راه چاره، ناگزیر از شورش و قیام علیه خودکامگی و سرکوب rebellion against tyranny and oppression"/ نگردد.
مشخص شد که در حقوق آمریکا، انقلاب تحت عنوان شورش بهصورت افسارگسیخته ولی تنها در شرایط اضطراری و در دو چهره حق و تکلیف متجلی و برای مردم آمریکا بهعنوان ملت، این حق جمعی رزرو شده است که در صورت تحقق شرایط به آن تمسک جویند.