Abstract:
تاسیس شهر اهواز گرچه در عهد ایلامیان سابقه دارد، و رودخانهٔ کارون در پیدایش و تکامل آن به عنوان شهری خطی در طول رودخانه نقشی اساسی داشتهاست. در طول تاریخ، اهواز حیات اقتصادی و تمدنی خود را مدیون کارون بودهاست. به طوری که کارون شریان مواصلات، ارتباطات، اقتصاد کشاورزی و تجارت رودخانهای-دریایی خوزستان و به خصوص اهواز بودهاست. اما موانع طبیعی چون صخرههای طبیعی بستر کارون در اهواز بر سر این راه ارتباطی مهم در شمال و جنوب شمال خوزستان بودهاست. احداث سد کارون در عهد ناصر الدین شاه نقش مهمی در تغییر و توسعه شهری اهواز داشتهاست که هدف و موضوع مقاله حاضر را شامل میشود. یافتههای تحقیق حاکی از آن است که احداث سد، نقطه عطفی برای شروع تجدد در شهر اهواز-ناصری بودهاست.
Machine summary:
» (اتحادیه، خاطرات و اسناد حسینقلیخان نظامالسلطنه مافی، ج۱، ص: ۱۲۹) در مسیر ۱۰۰ میل نخستین رودخانه کارون به سمت جنوب شرقی جاری است، بعد با انحرافی شدید به جنوب غربی جاری میشد و بهصورت مجرای پنجاه میلی از میان رشتههای متقاطع کوهستانی میگذرد و باز صد میل دیگر در جهت شمال غربی برخلاف مسیر اصلی، ولی در موازات آن سیر میکند و سرانجام به طرف جنوب در تنگههایی که ویرانههای دو بنای ساسانی مشرف بر آن است به دشت عقیلی وارد میشد، سپس به وسیله گردنهٔ دیگر به کوه فدلک یا صخره شنی در بالای شوشتر وارد صحرای خوزستان میگردد.
(کرزن، ایران و قضیه ایران، ج۲، ص: ۳۸۴–۳۸۲) رودخانهٔ کارون نیز از قسمت مرکزی خاک بختیاری عبور کرده، و به سمت جنوب میرود، چنانکه ذکر شد، این رودخانه از شعب مهمی مانند تنک درکش و رکش و آب سبزو و دینارود تشکیل مییابد و شعب آن برای زراعت قابلاستفاده است.
در حدود دو میلی بالای محمره و بنابراین سه میلی دهانه حفار بهمنشیر واقع است (راجع به اصل این اسم اختلاف هست) که مجرای دیگر کارون به دریاست و شاید روزگاری همه آب این رودخانه از آن طریق به خلیج فارس وارد میشدهاست و آن از شمال غربی به جنوب شرقی و در موازات شط العرب جاری است و بالغ بر چهل میل طول و با دهانه عریض از چند میلی مصب به طرف خلیج جریان دارد.