Abstract:
یکی از انواع پرکاربرد کلام، جملة پرسشی است که زبانشناسان و بلاغتشناسان نقشهای معنایی ـ منظوری گوناگونی برای آن در نظر گرفتهاند. اشعار فریدون مشیری برای افزونی قدرت تأثیر و القای معانی به مخاطب، تجلیگاه نقشهای معنایی ـ منظوری گزارههای پرسشی متعددی است. این ویژگی به دلیل بسامد بالا از شاخصهای برجسته در سبک مشیری است که سخن وی را در میان شاعران معاصر متفرّد و یگانه ساخته است. پژوهش حاضر در تلاش است تا با تکیه بر روش توصیفی ـ تحلیلی، با تحلیل کارکردهای زبانی گزارههای پرسشی اشعار مشیری، به بررسی توانش ارتباطیِ مختلف این گزارهها بپردازد؛ بدین منظور 525 قطعه شعر از فریدون مشیری مورد بررسی قرارگرفت که از این میان 363 جملة پرسشی با اغراض مختلف شناسایی شد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که گزارههای پرسشی اشعار مشیری دارای 24 نقش معنایی ـ منظوری مختلف هستند. تعدد نقشهای معنایی ـ منظوری جملات پرسشی این حقیقت را اثبات میکند که صاحب این اشعار با ترفندهای زبانی و بلاغی به خوبی آشنا بوده و از زبان ادبی نرم، هموار و ساده با بالاترین ظرفیت ممکن آن بهره گرفته است.
questions. Linguists and rhetoric experts have proposed a variety of semantic and pragmatic functions for these sentences. The poems of Fereydoun Moshiri, to reinforce its influence and instill the meaning in the mind of the readers, are home to several semantic and pragmatic functions. Due to its high frequency, this is one of distinctive features of Moshiri’s style that distinguishes him from his contemporaries. This study, adopting a descriptive-analytical approach by analyzing the linguistic functions of interrogative propositions in Moshiri’s poems, seeks to investigate communicative competences of these propositions. For this purpose, 525 lines of poems composed by Fereydoun Moshiri were analyzed, out of which 363 interrogative sentences with a variety of functions were identified. The results indicate that interrogative propositions in poems of Moshiri have 24 semantic and pragmatic functions. The plurality of semantic and pragmatic functions suggest that the writer of these poems has been cognizant of linguistic and rhetorical devices and employed a soft, smooth and simple language with greatest subtleties and intricacies.
Machine summary:
استفاده از این شیوه در ابیات زیر آشکار است : «در ســوگ مــرد مــردان / از درد مــیگــدازم / آن جــان تابنــاک نباشــد؟/ بــاور نمــیکــنم » (همان :١٣٣١) «باقامت کشیده ات / ای سروسرفراز/ آخر چگونه خفتی/ آن گور تنگ ؟» (همان :٨٨٣) ١٧ـ استبطاء (دیر انگاشتن و کند شمردن ) استفهام استبطایی از اقسام استفهام مجازی که نشان میدهـد کـه گوینـده از تـأخیر درنـگ ایجاد شده در انجام کاری گله دارد؛ لذا گلۀ خود را در قالـب سـؤال و اسـتفهام بیـان مـیکنـد (سیوطی، ١٣٦٧/ ج ٣: ٢٧٢)؛ مانند پرسشی که در این آیۀ زیر از سورة بقره مطـرح مـیشـود: «متی نصر الله »؛ ترجمه : پیروزی خدا کی خواهد بـود؟ (بقـره : ٢١٤) در ابیـات زیـر، شـاعر در گفتگوی عاطفی با محبوب خویش ، گلایۀ خویش را از تأخیر وصال با این نـوع اسـتفهام بیـان میکند: «آه !
/ آوای گرم کیست کـه همچون سروش غیب / هر شب به گوش میرسد از راه های دور؟» (همان : ١٣٦) ٢٢ـ تعظیم مشیری در بیت زیر برای بیان عظمت چیزی و ناتوانی از وصف آن از شیوة پرسش بلاغـی بهره برده است : «آیا کدامین کوه با این شکوه / برشده تا آسمان مهر؟» (همان : ١٢٤٥) ٢٣ـ تحقیر تحقیر نیز یکی دیگر از کاربردهای جمله های پرسشی است که در این بیـت مشـیری دیـده میشود: «آیا شما، یک لحظه ، یک نفس ، نه یک بار/ در طول زندگیتان فکر میکنیـد؟» (همـان : (982 ٢٤ـ انکار گاهی هدف از طرح یک پرسش آگـاه شـدن نیسـت و گوینـده بـه قصـد انکـار باورهـای مخاطب از پرسش استفاده میکند.