Abstract:
در نظام کیفری ایران و غالب ایالتهای آمریکا جنون در معنای اختلال روانی منجر به فقدان اراده یا قوة تمییز آمده است، منظور از فقدان قوة تمییز، نداشتن قدرت درک ماهیت یا عدم تشخیص قباحت رفتار مجرمانه است. دفاع جنون صرفا در صورتی از عوامل رافع مسئولیت کیفری یا به تعبیر قانون ایران از موانع مجازات است که اختلال روانی منجر به عدم درک ماهیت جرم یا حرمت آن یا زوال اراده به صورت تام شود. اختلالات روانی منجر به زوال قوة تمییز غالبا خود را در بیماران اختلالات دوقطبی، اسکیزوفرنی و پارانویید نشان میدهد. بر اساس قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 در مادة 149 و همچنین در حقوق آمریکا عقب ماندگیهای شدید ذهنی را میتوان منطبق با ضوابط جنون و در زمرة عوامل رافع مسئولیت کیفری دانست. در حقوق آمریکا برای اختلالات روانی که رافع مسئولیت کیفری نباشند، نهاد مسئولیت نقصان یافته پیش بینی شده است که فقدان آن در نظام کیفری ایران در جرائم تعزیری مشهود است ولی از این جهت که مطابق با مادة 18 قانون مجازات اسلامی، قاضی را در تعیین مجازات الزام به توجه به وضعیت ذهنی و روانی مرتکب میکند، قابل قیاس است.
Machine summary:
این قاعده از یک سو به دلیـل استفاده از روانشناسان و روانپزشکان در فرایند قضایی مورد ستایش است ، به ویژه از این جهت کـه شمول تمامی اختلالات روانی در دفاع جنون اعم از این که منجر به زوال اراده یـا تمییـز شـود یـا نشود، دیدگاهی منصفانه دربارة توجه به وضعیت روانی مجرم دارد، ولی از سوی دیگـر بـه واسـطۀ اتکای بیش از حد این قاعده به نظر روانپزشکان و روانشناسان از منظر افکار عمـومی مـورد انتقـاد است (١١٧٣-١١٧٤ :١٩٦٨ ,William And Mary Law school)، به ویژه از این حیث که ایـن قاعده بین میزان تأثیر اختلال روانی بر فرد قائل به تفکیک نشده است و تمامی ایـن اخـتلالات را حتی اگر به منجر به زوال قوة تمییز یا اراده نشود، رافع مسئولیت کیفری می داند؛ در حالی که درجه بندی مسئولیت و ضمانت اجراهای متفاوت کیفری بر اساس تأثیر اختلالات روانی مـی توانـد جلـوة بهتری از این رویکرد را نمایان سازد؛ البته این قاعده هفت سال پس از شـکل گیـری تحـت تـأثیر گفتمان امنیت محور ایالات متحـدة آمریکـا صـرفا در ایالـت «نیوهمـسفایر» بـه کـار گرفتـه شـد (١,Carole,Rolf,opcit) و در سایر ایالت ها مورد توجه قرار نگرفت .
در مادة ١٤٩ قانون مجازات اسلامی مـصوب ١٣٩٢ ایـران و بـر اسـاس ملاک های مک ناتن وقانون جزای نمونه در بسیاری از ایالات آمریکا اختلال روانـی منجـر بـه زوال اراده یا فقدان قوة تمییز رافع مسئولیت کیفری شناخته شده است ؛ بنابراین صرف اختلالات روانی حتی شدید که منجر به زوال اراده یا فقدان قوة تمییز نگردد.