Abstract:
فقه پویای اسلامی با نظرداشت نظام معرفتی برخاسته از دین قادر است برای زندگی معاصر احکام عقلانی صادر کند و میان «اصالت و معاصرت» وفاق افکند. از این رو، فقها میتوانند نخست مسائل و موضوعات اجتماعی را تفسیر و تحلیل و سپس با استفاده از منابع فقهی پاسخی درخوری تهیه کنند. در این مسیر از عقل و نقل بهرة معتدلانه و نه افراطی و نه تفریطی برده میشود؛ چراکه تفسیر متحجرانه از دین و تبیین راکد و سنگواره (و نه پویا و پایا) یکی از آثار ناگوار و تلخ نگاه تفریطی به عقل است. از میان موضوعهای نوپدید، انسان امروز با مفهوم و موضوع «سلاحهای کشتار جمعی» مواجه بوده است که در این زمینه بحث از چیستی و چرایی نظریة فقهی ـ حقوقی رهبر انقلاب در تحریم «تولید، تکثیر، انباشت، و استفاده» از سلاحهای کشتار جمعی به منظور مصونیت بخشیدن ابنای بشر از بلای بزرگ این پدیدة دهشتناک است؛ چه آنکه پس از استناد باراک اوباما به این فتوا و تصویب ایدة «جهان علیه خشونت و افراطگرایی» دکتر روحانی در مجمع عمومی سازمان ملل ضرورتی دوچندان یافته است. جستار حاضر تلاشی است برای مفهومسازی مطالعات جهانشناختی و انسانشناختی اسلامی که به چهار سؤال بنیادین دربارة زمینهها و ضرورتهای عینی ارائة چنین موضوعی، نکات مهم حقوقی بینالمللی، تعهدات ملی، منطقهای و جهانی این فتوا و فرصتهای فراروی فعالان ضدخشونت و ضدسلاحهای کشتار جمعی در سراسر جهان پرداخته است و اینکه چگونه میتوان از این فرصت برای برقراری امنیت و همبستگی در گسترة جهانی بهره گرفت؟
Machine summary:
در این جهت واکاوی نظریة فقهی ـ حقوقی رهبری ، که اخیرا مـورد اسـتناد و استشـهاد باراک اوباما قرار گرفت و می تواند نشانه ای از رویکرد واشنگتن به سوی استدلال و دوری از بهانه گیری ها باشد،٧ از چند جهت اهمیت دارد: ـ نخست : از آن جا که این فتوا در ادبیات سیاسی و رسانه ای جهـان وارد شـد و مطمـح نظر نخبگان و عموم مردم جهان قرار گرفت ، ضروری است که واکاوی عمیق تری شود؛ ـ دوم : این نظریة فقهی ـ حقوقی می تواند در زمینـة تولیـد «نظریـه هـای اسـلامی حقـوق بین الملل » و به ویژه حقوق بشر و حق هم بستگی نقش آفرین باشد؛ چراکه مهم ترین مسـئولیت فقیهان و اندیشه ورزان «مفهوم سازی آرا و اندیشه ها» است (مفهوم سازی یعنـی مـوقعیتی را در قالب فکری بیان کردن ) و از آن جا که متفکر کسی است که بتواند مسئله های دوران خود بلکه دغدغه های چند نسل را بشناسد و بیان کند، لذا یافتن مسئلة عصر هر متفکر در نسبتی سه گانه قرار می گیرد: نخست درک خود (زیست بوم ذهنی و زبانی خود)،٨ دوم درک سنت موجـود و یا زیست تاریخی جامعة خود (زیست بوم ذهنی و زبانی جامعـة خـود)٩، و سـوم واکـاوی و 10 درک اوضاع جهان پیرامون (زیست بوم ذهنی و زبانی جهان پیرامون )؛ ـ سوم : بحث جدی و مهم در تعیین «حکم » و یا «فتوا» بودن این نظریة فقهی ـ حقوقی نیز پرسش هایی را فراپیش می آورد.
٣ متن فتوای رهبری گرچه معظم له از سال ١٣٨٧، که چالش هسته ای در روابط ایران و دیگر کشورها در حـال شکل گیری بود، بارها موضوع تحریم سلاح های کشتار جمعی را مطرح کـرده بـود، امـا در پیام به نخستین کنفرانس بین المللی خلع سلاح و عدم اشاعه در فروردین ١٣٩٠ بر تحـریم انواع سلاح ها و چهار گام تولید، تکثیر، انباشت ، و استفاده از آن تأکید کرد: به اعتقاد ما افزون بر سلاح هسته ای ، دیگر انواع سلاح هـای کشـتار جمعـی ، نظیـر سـلاح شیمیایی و سلاح میکروبی نیز تهدیدی جدی علیه بشریت تلقی می شوند.