Abstract:
از جمله علوم مهمی که در تفسیر صحیح قرآن جایگاه تعیین کننده ای دارد، علوم قرآن است که مقاله حاضر با هدف تاثیر گذاری این علوم به عنوان مقدمه فهم و تفسیر قرآن شکل گرفته است . این پژوهش بر آن است تا با نگاه تطبیقی به بررسی تاثیرات علوم قرآن به ویژه شاخه های مهم آن در تفسیر صحیح بپردازد و با بررسی حدود و میزان تاثیر دانش های قرآنی، زمینه آشنایی دانش هایی که نقش اساسی در تفسیر و فهم قرآن دارند را فراهم نماید. حاصل این مطالعه با توجه به بکارگیری فراوان شاخه های تاثیر- گذار علوم قرآن در تفاسیر مفسران ، به ضرورت توجه به این فروع در تفاسیر رهنمون گردید، به طوری که بدون در نظر گرفتن این علوم ، فهم و تفسیر صحیح قرآن امکان پذیر نیست . علت چنین اهمیتی، آن است که این علوم تا حدود زیادی ابهامات موجود در آیات را بر طرف میکنند و در حقیقت مقدمه اصلی و ضروری برای فهم معانی اولیه الفاظ قرآن میباشند. بایستی این مهم را در نظر داشته باشیم که علوم قرآن نه تنها در شناخت بهتر و کامل تر از جایگاه و چیستی قرآن کریم بسیار موثر است ، بلکه آشنایی مفسر با این علوم به منظور فهم صحیح مفاهیم آیات قرآن کریم ضروری است .
Machine summary:
از جمله راههای تشخیص مکی یا مدنی بودن سور قرآن وجود روایات عامه دال بر زمان، مکان یا موضوع نزول سوره میباشد، در این باره باید برای سؤالهایی نظیر موارد ذیل، پاسخ صریح و صحیح پیدا کرد و آنگاه از این روایات بهره جست: - آیا حدیث از معصوم نقل شده است؟ - آیا سند روایت و شخصیت روات آن به خصوص از نظر امامیه معتبر است؟ - اگر روایت از معصوم نقل نشده، آیاناقل خبر خود شاهد نزول آیه بوده یا اینکه بر اساس شنیده هایش مکی و مدنی را بیان کرده است؟ - راوی حدیث، چه تعریفی را برای مکی و مدنی در نظر داشته است؟ - آیا هدف راوی، بیان زمان یا مکان نزول آیه بوده یا اینکه خواسته کاربرد بجایی از آیه را نقل کند؟ - آیا روایتی معارض با آن موجود است؟ - آیا روایت بیان شده، ناظر به تمام سوره بوده یا فقط آیات خاصی را مد نظر داشته ولی به صورت کلی بیان شده است؟ - آیا متن روایت با نص صریح آیات و سیاق آنها تعارض ندارد؟ - آیا دلایلی نظیر مخفی نمودن مناقب اهل بیت (علیهم السلام)، بزرگ جلوه دادن دیگران، و به طور کلی، وارونه جلوه دادن حقایق در بیان روایت نقش داشته اند؟ (دولتی، مستفید، 1384: ۱/73) وجود این سؤالها و نظایر آنها که معمولا در اکثر موارد بدون پاسخ باقی میمانند، این اندیشه را در ذهن محقق تقویت میکند که به این روایات استناد قطعی نکند و تنها در صورتی که مضامین و سیاق آیات و سوره مورد بحث، مؤید روایات بود، آنها را بپذیرد.
مفسر برای شناخت ناسخ و منسوخ بودن دو آیه که در یک موضوع وارد شده است به فهم مکی و مدنی بودن آن احتیاج دارد، در بحث آیات و سور مکی و فوائد مترتب بر شناخت آن، مانند تفسیر صحیح آیات قرآن، از جمله آیات مشتمل بر ناسخ و منسوخ، توجه به این معیارها ضروری است (قاسم پور، 1388: 1/4).