Abstract:
چکیده: هدف: هدف از این پژوهش، شناسایی مواد و ترکیبات مختلف به کار رفته در نسخه خطی پنج گنج نظامی است. این نسخهی مصور و منحصر به فرد، متعلق به دوره مغول و قرن هشتم ه.ق است و توسط کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران در سال 1346 خریداری شده است. روش: با توجه به نفیس بودن این اثر و محدودیت در نمونهبرداری، از روشهای غیر تخریبی مثل میکروسکوپ نوری پلاریزان (PLM)، طیفنگاری فلورسانس پرتو ایکس قابل حمل (micro-XRF) و طیفنگاری زیر قرمز تبدیل فوریه (FTIR) مجهز به سلول انعکاسی ATR استفاده شد و ترکیبات و عناصر موجود در کاغذ و رنگهای به کار رفته در تزئینات و نقاشیهای این نسخه خطی شناسایی شدند. یافتهها: نتایج نشان داد در کاغذ متن و حاشیه این نسخه خطی از مخلوط کتان و کنف با درصدهای متفاوت استفاده شده است. نقاشیهای این نسخه بر روی یک لایه از هانتیت (کربنات دوتایی منیزیم و کلسیم) سفید رنگ صورت گرفته است. در سر لوح و نقاشیهای این نسخه خطی، رنگدانههای شنگرف، لاجورد، نیل، زرنیخ، زنگار، طلا، دوده و هانتیت به کار رفته است و در بعضی از رنگها مثل صورتی، نارنجی، خاکستری و قهوهای از مخلوط دو یا سه رنگدانه استفاده شده است. مواد به کار رفته در ساخت کاغذ و رنگها همه از مواد شناخته شده و رایج در زمان کتابت اثر است.
Machine summary:
معرفي و بررسي علمي نسخه خطي منحصر به فرد پنج گنج نظامي محفوظ در کتابخانه مرکزي و مرکز اسناد دانشگاه تهران ليلي کردواني ١*، رؤيا بهادري ٢، فرانک بحرالعلومي 3 تاريخ دريافت ١٣٩٦/٤/٢٠ تاريخ پذيرش ١٣٩٦/١١/١٠ چکيده هدف : هدف از اين پژوهش ، شناسايي مواد و ترکيبات مختلف به کار رفته در نسخه خطي پنج گنج نظامي است .
روش : با توجه به نفيس بودن اين اثر و محدوديت در نمونه برداري، از روش هاي غيرتخريبي مثل ميکروسکوپ نوري پلاريزان (PLM)، طيف نگاري فلورسانس پرتو ايکس قابل حمل (micro-XRF) و طيف نگاري زير قرمز تبديل فوريه (FTIR) مجهز به سلول انعکاسي ATR استفاده شد و ترکيبات و عناصر موجود در کاغذ و رنگ هاي به کار رفته در تزئينات و نقاشيهاي اين نسخه خطي شناسايي شدند.
در سر لوح و نقاشيهاي اين نسخه خطي، رنگدانه هاي شنگرف ، لاجورد، نيل ، زرنيخ ، زنگار، طلا، دوده و هانتيت به کار رفته است و در بعضي از رنگ ها مثل صورتي، نارنجي، خاکستري و قهوه اي از مخلوط دو يا سه رنگدانه استفاده شده است .
(به تصویر صفحه مراجعه شود) تصوير٩: (راست ) تصوير ميکروسکوپي الياف کاغذ متن نسخه پنج گنج در زير نور معمولي، (چپ) همان نمونه زير نور پلاريزان ، بزرگنمايي X٢٠٠ براي مطالعه آهار به کار رفته در کاغذ اين نسخه ، از صفحات مختلف کتاب طيف FTIR گرفته شد (تصوير١٠).
براي شناسايي رنگ هاي به کار رفته در نقاشيهاي اين نسخه خطي از سه روش آناليز micro-XRF،PLM و ATR-FTIR استفاده شد.