Abstract:
فلسفهی اسلامی با فارابی سرچشمهی تاسیس و بنیاد تاریخ خود را بهیاد میآورد. این تذکّر فلسفی اما بدان معنا نیست که تاریخ فلسفهی اسلامی همهی امکانهای آغازیناش را گشوده باشد؛ درعینحال که بسط همان سرآغاز نیز محسوب میگردد. در تحقیق حاضر کوشش شده بدین پرسش پاسخ داده شود که فارابی کیست؟ در این مجال صرفا به زندگی فارابی پرداخته شده است. زندگی فارابی در مقام استعارهی عینی افکار او، دارای سه دورهی تکاملی است: دورهی نخست که حیات او را در خراسان و بخارا دربرمیگیرد، برههی دینی زندگی او را نشان میدهد. دورهی دوم که با هجرت او از بخارا به مرو آغاز میگردد و دههی اول اقامت او در بغداد را شامل میشود، دورهی آموزشهای منطقی و فلسفی وی محسوب میگردد. اما دورهی سوّم که تقریبا با بازگشت او از حرّان و شهرهای یونانی شروع میشود و در گسترهی سه شهر بغداد، مصر و دمشق تا پایان عمر او امتداد دارد، دورهی نوشتار و تاسیس نظام فلسفی اوست. فارابی برهههای زندگیاش را در زمانهای سپری مینماید که به یک معنا، "عصر بحران عقل و سیاست" نامیده میشود.
Machine summary:
مسألهی که میان مورخان مورد کنکاش و تضارب گمانها قرار گرفته این است که آیا فارابی منطق و فلسفه بهخصوص آنالوطیقای دوم- تحلیلات دوم که آموزش آن ممنوع بوده- نزد یوحنا به چه زبانی آموخته است؟ یعنی آموزشهای فارابی در مرو به چه زبانی بوده است؟ افزون بر آنکه یوحنا زبان عربی نمیدانسته و کتاب آنالوطیقای دوم نیز هنوز- شاید به دلیل ممنوعیت- به عربی ترجمه نشده است.
روایت وفیات الأعیان ابن خلکان نیز مشیر به این مطلب است که هرچند فارابی زبانهای متعددی میدانسته اما در اوایل عربی را بلد نبوده و پس از آنکه در زبان عربی متبحر میگردد به تعلم فلسفه آغاز مینماید (ابن خلکان، 1997: 3/ 79).
محسن مهدی معتقد است سکوت مطلق منابع عربی دربارهی یوحنا جز ذکر این مورد که او آموزگار فارابی بوده، اما عدم پرسش آنها از انزوای یوحنا از حیات روشنفکرانهی بغداد، دقیقا جایی که زبان رسمی آموزش و نوشتار فلسفه عربی است، و اینکه فارابی قبل از ورود به بغداد زبان ترکی و یا برخی زبان دیگر میدانسته اما عربی بلد نبوده که بتواند فلسفه را در آن زبان مطالعه نماید، این ردپاها نشان میدهند فارابی منطق و فلسفه را نزد یوحنا باید به زبان سریانی یا یونانی یا هردو آموخته باشد.
این قضیه بدین پرسش اساسی بازمیگردد که آیا جهان اسلام سنت فلسفی یونان را که مولعانه از طریق ترجمه وارد دنیای خویش مینمود، عمیقا فهمید؟ خلأهای فراوانی در شیوهی فهم فلسفه از سوی مسلمانان وجود داشت که تا اکنون ادامه یافته و به انحطاط رسیده است.