Abstract:
حیات برزخی پیش از ملاصدرا از مسائل علم کلام بوده است که ملاصدرا آن را در قالب مساله فلسفی مطرح کرد و در دنباله مباحث مربوط به حرکت جوهری نفس انسانی و قوا و ادراکات او قرار داد؛ او بر این عقیده است که ادراکات جزئی پس از مرگ توسط قوه خیال صورت می¬گیرد. این قوه همراه با نفس پس از مرگ باقی می ماند و مرتبه¬ی پسینی آن مرتبه¬ی برزخی نامیده می¬شود. انسان توسط این قوه صورت تمامی افعال خود در دنیا را به خاطر خواهد آورد که از این عالم به «عالم مثال» یاد می شود. عالم مثال همچون عالم واسطه-ای است میان عقل مجرّد و موجودات مادی. بنابراین، عالم مثال موجودی است که ماده نیست، لکن بعضی لوازم ماده بودن همچون مقدار، شکل و عرض فعلی را داراست. انسان با جمیع خصوصیات ذات، صفات و افعالش در عالم مثال موجود است، بدون آن که اوصاف رذیله و افعال سیّئه و لوازم نقصی و جهات عدمی با وی همراه باشند. ملّاصدرا ظهور مراتب باطنی و لایههای عمیق نفس را بر اساس «حرکت جوهری نفس» که یک حرکت استکمالی و اشتدادی است توجیه مینماید.
Machine summary:
چگونگی حیات پس از مرگ انسان و مراحلی که طی می شود صدر الحکماء منشأ پیدایش نفس را حرکت و سیلان مواد و صور مستعد برای طی درجات نباتی و حیوانی و وصول به مقامات انسانی میداند، علت موت طبیعی (نه اخترامی) را حرکت نفس به عالم خود و رجوع روح مجرد امری بعد از استیفای درجات انسانی و نیل به مقامات و مراتب شایسته آن میداند، به این معنی که نفس در اول وجود عین مواد و صور حال در مواد است و بعد از رسیدن به مقام انسانی (مطابق استعداد جوهری هر نفس) به تدریج شیئا- فشیئا تعلق آن رو به ضعف رفته تا آن که بالمره جلباب خود را رها نماید و غرض از تعلق نفس به بدن، نیل به درجات لایق آن است و بعد از حصول غایت، جهت تعلق، زایل میشود (آشتیانی، 1359،ص 248)، در واقع از نظر ملاصدرا مرگ آخرین مرحله تکمیل نفس ناطقه است که در آن مرحله خلع بدن و قشر کرده و بعالم روحانیات پیوندد (شیرازی،1379،ج4 ،ص24)، و پس از آن عوالمی را طی می کند تا به معاد برسد، او از این عوالم کمک می گیرد تا بتواند برزخ و معاد را مورد بررسی قرار دهد، که از این حرکت و بازگشت به عنوان قوس نزول و صعود یاد می کند.