Abstract:
در دهه ی اخیر، حوادثی در برخی از کشورهای اسلامی رخ داد که جرقه ی آن ابتدا در سال2010م در تونس زده شد. محصول این رخداد، زایش گروه های جهادی رادیکال، به ویژه گروهک تروریستی داعش، در عراق و سوریه و در مجموع، جهان اسلام بود. این نوشتار به دنبال واکاوی علل و زمینه های داخلی و خارجی شکل گیری جریان های تکفیری با روشی اسنادی و تحلیلی است. یافته های پژوهش نشان می دهد اگر چه پیش از این، زمینه های شکل گیری جریان های تکفیری رادیکال در محیط بحران فراهم بوده، ولی صف آرایی کنشگران منطقه ای و فرامنطقه ای نیز در بروز و تشدید بحران و همچنین ظهور و شکل گیری جریان های تکفیری نقش اساسی و موثر ایفا نموده است. ظهور جریان های تکفیری، به شدت، مناسبات خارجی سوریه را در دو سطح درون منطقه ای و فرامنطقه ای تحت تاثیر قرار داده و زمینه را برای منازعات و واگرایی روابط خارجی این کشور فراهم نموده است.
Machine summary:
با وجود وعدههایی که حکام کشورهای اسلامی برای کاستن تفاوتهای بسیار آشکار اغنیا و فقرا در چند دهه دادهاند، بسیاری از این حکومتها در استقرار عدالت اجتماعی ناکام بودهاند؛ به همین دلیل، از نظر دکمجیان، شکاف بین «فقیر» و «غنی»، یکی از مهمترین جنبههای سیاسی محیط بحران جوامع اسلامی- عربی و یکی از علل ظهور بنیادگرایی بوده است.
(محمدرضا،۱۳۹۰: ۳۱؛ دلاوری، ۱۳۹۴: ۷۱) حکومت بشار اسد به دلیل فقدان پایگاه مستحکم مردمی، تاکنون نتوانسته است عوامل بیثباتکننده را رفع نماید و تنها برای مدتزمانی و با کمک نهادهای امنیتی و نظامی توانسته بود ثبات سیاسی را حفظ کند، ولی در ادامهی راه، حکومت اقتدارگرای بشار اسد در حفظ ثبات سیاسی ناکام ماند و نتوانست از اعتراضهای اجتماعی و فعال شدن شکافهای اجتماعی، قومی، مذهبی و شکاف بین دین و دولت جلوگیری نماید؛ از این رو، بیثباتی سیاسی، در کنار عوامل ناهمگونی قومی و مذهبی، یکی از عوامل آغاز بحران و شکلگیری جریانهای تکفیری رادیکال و بروز خشونتهای داخلی در سوریه به شمار میآید.
(امامزادهفر، ۱۳۹۲: ۴) از آن جا که سوریه از نظر ایفای نقش محوری در منطقه، به ویژه در محور مقاومت، اهمیت بسزایی دارد و از سوی دیگر، اتحاد با ایران و مقاومت اسلامی در لبنان و فلسطین، آن را قطب اصلی مقاومت در برابر غرب، اسرائیل و برخی کشورهای عربی و همچنین ترکیه معرفی نموده، بدیهی است که هدف سناریو بازیگران خارجی برای حذف اسد و تغییر نظام سیاسی این کشور، خارج نمودن سوریه از محور مقاومت است؛ از این رو، در یک دههی گذشته، کشورهای محور غربی- عربی تلاش زیادی کردند که این کشور دارای موقعیت استراتژیک و سوقالجیشی را مغلوب و به گونهای، از محور مقاومت و خط سازشناپذیری در برابر قدرت اسرائیل خارج کنند.