Abstract:
پاسخ به پرسش دولت مدرن و اسلام؛ تعارض یا سازگاری؟ که خود بخش مهمی از مسئلهای فربهتر یعنی نسبت میان اندیشۀ مدرنیته و اسلام است، به توصیف حلّاق ساده است؛ دولت اسلامی، با هر خوانشی که از دولت مدرن ارائه شود، ترکیبی ممتنع و البته متناقض نماست. حلّاق با برگزیدن قرائت هابزی - اشمیتی از دولت مدرن و توصیفی بیشتر اسطورهای و نه کاملاً تاریخی از حکمرانی اسلامی، نتیجهای جز تعارض میان دولت مدرن و حکمرانی اسلامی را حاصل نمیکند. این پژوهش با توجه به اهمیت این نظریه بنیادین و ضرورت تبیین آن در ادبیات حقوقی کشورمان، خواهد کوشید که پا را فراتر از مرزهای توصیف نظریه دولت ممتنع بگذارد و با ارائه قرائتی نوکانتی از دولت مدرن بهعنوان برداشت رقیب دولت هابزی- اشمیتی، نقدهایی را بر ادعاهای ظاهراً مطلقگرایانه حلّاق از دولت مدرن وارد آورد. در قرائت نوکانتی از دولت مدرن، هم حاکمیت قانون جایگاه قابل توجه و هم احترام حقیقی به حیثیت انسان خواهد داشت.
Machine summary:
درواقع، پرسش اصلی این مقاله آن است که خوانش حلاق از دولت مدرن با چه مناقشات و محذوراتی روبرو است؟ و متناظر با این پرسش، پیشفرض این نوشتار آن است که حلاق روایتی از دولت مدرن بهعنوان حاکم بلامنازع ارائه میدهد که بیشتر رنگ و بوی هابزیاشمیتی دارد و سایر برداشتها یا نظریههای دولت ازجمله خوانش نوکانتی از دولت مدرن را که با توسعهی گفتمان حقوق بشر اهمیت دوچندان یافته است، مغفول میگذارد؛ تکانه فکری شگفتآور کانت در بنیانگذاری مبانی فلسفی حقوق بشر و تدارک اصول پیشادولت که بر تقیید اخلاقی دولت مدرن به رعایت و احترام به حقهای بشری و آزادی افراد تأکید دارد، دیدگاهی است که میتواند بهعنوان برداشتی رقیب برای خوانش هابزی- اشمیتی از دولت مدرن محسوب گردد و بدین ترتیب بنیانهای استدلال حلاق مبنی بر ناسازگاری دولت مدرن و حکمرانی اسلامی را که بر قرائت اخیر از دولت مدرن استوار بوده است، متزلزل سازد.
بر خلاف آنچه در دولت مدرن مشاهده میشود، جامعه یا امت در حکمرانی اسلامی وسیلهای هستند برای دستیابی به هدفی والا؛ این امر متضمن آن است که امت خودش حاکمیت نداشته و اینکه اراده خودآئین حقوقی و سیاسی را دارا نیست، چراکه حاکم خداوند بوده و او یگانه است.
, (2013), The Impossible State: Islam, Politics, and Modernity’s Moral Predicament, New York City, Columbia University Press.
Review of Wael Hallaq, The Impossible State: Islam, Politics, and Modernity’s Moral Predicament and Hussein Ali Agrama, Questioning Secularism: Islam, Sovereignty, and the Rule of Law in Modern Egypt”, Available at: ssrn.