Abstract:
تفسیر قرآن از زمان پیامبر آغاز شد، در دورۀ صحابه مورد توجه قرار گرفت و در زمان تابعین گسترده شد. با ورود جریانهای فکری به حوزۀ فرهنگ اسلامی، و گسترش نیازها، نگاه به قران کریم و تفسیر آن گونه های مختلفی پیدا کرد و از دیدگاه های مختلف مورد توجه و تفسیر قرار گرفت. یکی از این جریانهای فکری، رویکرد عرفانی به تفسیر قرآن بود. از آنجا که نگاه عارفان در بررسی هایشان کاملاً مطابق با قرآن و سنت بود، نوع نگاه آنان از آن رو که سرشار از تعابیر لطیف در بررسی آیات قرآنی است، از جایگاه رفیعی برخوردار است. در پژوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی، ضمن نگاه به سیر تحول روش و رویکرد در تفاسیر عرفانی بعد از ابن عربی، جایگاه ابن عربی از نظر تحولی که در رهیافت عرفانی تفاسیر، ایجاد کرده است، بررسی شده است. یافتههای پژوهش حاکی از آن است که رهیافت عرفانی مفسران در تفسیر قرآن، در تفاسیر عرفانی تا قرن هفتم، بیشتر مبتنی بر زهد و شریعت بود. پس از آن تحت تأثیر آرای ابن عربی و به تبعیت از او، رویکرد تأویلی به آیات قرآن بیشتر مورد توجه مفسران قرار گرفته است.
Machine summary:
از پژوهشهایی که دربارهی تفاسیر عرفانی نوشته شده است، تحقیق قاسمپور (12) با عنوان «پژوهشی در جریانشناسی تفسیر عرفانی» است که در آن، پس از بررسی پیشینهی تأویل قبل از اسلام و پس از اسلام، ضمن اشاره به مبانی تفسیر عرفانی، تفاسیر لطایفالاشارات، التأویلات النجمیه، تفسیر منسوب به ابنعربی و تفسیر کشفالاسرار را ازنظر روش تفسیری، بررسی کرده است.
ابنعربی یوسف را در این داستان، مثل و نماد قلب مستعدی میداند که در غایت حسن و جمال است که مورد علاقه و توجه پدرش یعقوب است که نماد عقل است، برادران به او حسادت میورزند، به این دلیل است که آنان نماد حواس هستند که دنبال مشتهیات نفسانیاند، برخلاف یوسف که با نظر عقل، به کسب فضایل و معارف توجه دارد و بههمیندلیل، به برادران که حواسهای نفسانیاند، کمتر توجه میکند و برادران با قلب دشمنی میکنند (همان، صص: 316 - 317).
تأویلهایی که مفسر از داستان یوسف دارد، برخی تازه و نو و حاصل تجربیات عرفانی مفسر است و برخی پیروی از مفسران پیشین است؛ برای نمونه در این تفسیر، مانند تفاسیر پیش از خود، زندگی حضرت یوسف را با مراحل سیر و سلوک تطبیق میدهد و ضمن آن، راز و رمزهای باطنی آیات قرآن را بیان میکند.
در این تفسیر، بهجز چند صفحهای که دربارهی عشق و حب است و در تفسیر آیات مربوط به یوسف و ماجرای او با زلیخا بیان شده است، چندان به جنبهی تأویلی و عرفانی آیات پرداخته نشده است و مفسر بیشتر به ظاهر آیات نظر داشته است و بیشتر به معنا توجه کرده است.