Abstract:
بررسی دیدگاه ابن سینا در موردتاثیرگذاری نفوس انسانی بر ابدانشان مسالهای است که بسیار مورد توجه قرار گرفته است؛ اما بررسی دیدگاه وی در مورد ملاک استناد تاثّرات اجسام به نفوس انسانی و مراحل تاثیرگذاری از راه دور نفوس انسانی بر اجسام مغفول مانده است. در حکمت سینوی تشخیص موارد تاثیرگذاری از راه دور نفوس بر اجسام، مبتنی بر استقراء، تجربه و رفع استبعاد از آنها است و هنگامی میتوان برخی امور خارق عادت را به نفوس نسبت داد که اسباب و علل طبیعی برای این امور شناخته نشده و امکان استناد این امور به عقول مفارق وجود نداشته باشد. به اعتقاد شیخ، محدوده و قدرت تاثیرگذاری نفوس خیر در اعجاز و کرامات متفاوت از تاثیر نفوس شر در سحر، اهانت و چشم زخم است؛ اما نحوه تاثیرگذاری نفوس در همه آنها با یکدیگر تفاوت ذاتی ندارد بلکه تفاوت آنها مربوط به نیات است. نفوس تاثیرگذار، در طی مراحل معین در اجسام دیگر کیفیت مزاجیه ایجاد میکنند و سبب تغییرات در آنها میشوند.
Machine summary:
سؤال اساسی اینجاست که مـلاک و معیـار بـرای تشخیص مصادیق این دو قسم از تأثیرگذاری چیست ؟ به دیگـر بیـان، معیـاری کـه بـه کمـک آن میتـوان تشخیص داد که عامل بیواسطه تأثیرگذار بر اجسام مادی، قوانین طبیعت و یـا مجرداتـی همچـون نفـوس است ، چیست ؟ چرا باید عامل برخی پدیدههای طبیعت را «تأثیرگذاری از راه دور نفوس انسانی بر اجسـام مادی» معرفی کرد؟ چنانکه علامه طباطبایی، تصریح کرده است ، از فیلسوفان گذشته کلام مدونی در مورد تأثیرات نفس بر اجسام عالم ماده به ما نرسیده است و تنها مطالب جزئی در مورد اثر ناشی از چشم زخـم ، سـحر و برخـی تأثیرات دیگر ذکر شده است .
اما چگونه استقراء و تجربه میتواند مبنا برای تشخیص تأثیرگذاری از راه دور نفوس انسانی قرار گیرد؟ آیا جـز ایـن اسـت کـه تجربه در مورد امور مادی و قابل ادراک حسی به کار میرود، درحالیکه شناخت تأثیرگذاری نفس به عنـوان امری مجرد بر امور مادی، قابل تجربه و ادراک حسی نیست ؟ آیا میتوان مبنایی بـرای تشـخیص مصـادیق تأثیرگذاری از راه دور نفوس بر اجسام مادی در نظر گرفت ؟ شیخ در مقاله دوم کتاب مبدأ و معاد و ملاصدرا در کتب تفسیر قرآن کریم و مبدأ و معاد به تبیین علل و مبدأ برخی امور نادر و کمیاب و برخی خوارق عادات مثل خسوف، زلزله ، وبا عمـومی، برخـی زلزلـه ها و آتش سوزیها میپردازند (ابن سینا، المبدأ و المعاد، ٨٥–٨٦؛ صدرالدین شیرازی، تفسیر القرآن الکـریم ، ٥/ ٢٢٢-٢٢٤؛ همو، الحکمۀ المتعالیۀ ، ٦/ ٤٠٠؛ همو، المبدأ و المعـاد، ١٩٥).