Abstract:
باگسترش فتوحات در سرزمین هایی که ساکنانش در زمره اهل کتاب بودند، مساله جدیدی فراروی دستگاه خلافت قرار گرفت و آن ورود طیف عظیمی از اهل کتاب اعم از یهودی،مسیحی وزرتشتی بود که در این سرزمین ها ساکن بودند. این پژوهش برآنست تا بدین پرسش که ذمیان در جامعه عصر خلافت عمر از چه جایگاه اجتماعی برخوردار بودند و اینکه میزان پذیرش و یا طرد اجتماعی آنها در جامعه به چه میزان و بر اساس چه ملاکهایی بوده است پاسخ دهد. عمر در تعامل با ذمیان دو شیوه کاملا متفاوت داشت. در مواردی براساس ملاکهای قرآنی وبهره مندی از سیره رسول خدا(ص) و در مناطقی همچون شام براساس طرد اجتماعی ذمیان از دسترسی به مشاغل اداری و برقراری محدودیت های اجتماعی و مذهبی درصدد کنترل و نظارت بر رفتارهای اجتماعی آنان برآمده است که این شیوه برخورد در متاثر از شرایط جغرافیایی سکونتگاه ذمیان و تعاملاتی که با پیروان خود در آن سوی مرزهای دولت اسلامی داشته و می توانستند کیان جامعه اسلامی را با مخاطره مواجه سازند.
Machine summary:
٨ بلاذری (١٣٣٧)، همان ، صص ٩٨، ١٨٧؛ محمدبن علی بن اعثم کوفی (١٣٧٤)، الفتوح، ترجمة محمدبن احمد مسـتوفی هـروی ، تهران : آموزش انقلاب اسلامی ، ص١٦٥؛ محمدبن جریرطبری (١٣٧٥)، تاریخ طبری، ترجمـة ابوالقاسـم پاینـده ، ج٥، تهـران : اخذ جزیه از ذمیان به مثابه طرد اجتماعی همان طور که اشاره شد بخشی از جامعة اسلامی را اهل کتاب تشکیل می داد و حقوق متقـابلی در روابط آنان با حکومت اسلامی برقرار بود.
5 علاوه بر این جزیه اخذ شده از ذمیان برای مسلمانان تعهد جدیـدی ایجـاد مـی کـرد و آن حفظ جان ، مال و اموال آنان بودند؛ چنانکه به هنگام فتح شام برخی از والیان ابوعبیده اطلاع دادند شهری که با مسلمانان مصالحه نموده بود با رومیان ارتبـاط ایجـاد کـرده و تحـولات و وضعیت مسلمانان را به آنان گزارش می کنند و رومیان هم اجتماع بزرگی تدارک دیـده انـد، اساطیر، چ٥، ص١٧٨٧؛ خلیفه بن خیاط (١٤١٥)، تاریخ خلیفه ، بیروت : دارالقلم ، ٦٧.
البته به نظر می رسد این محدودیت های اجتماعی مورد اشاره ابویوسف منطقه ای و مربوط به مسیحیان شام باشد؛ چراکه در صلح نامه ١ ماوردی ، همان ، ٢٢٥؛ محمدبن الحسین بن الفراء القاضی أبویعلی (١٤٢١ق ) الأحکام السلطانی للفراء، صححه و علق علیه : محمد حامد الفقی ، بیروت : دارالکتب العلمیه ، الطبعه الثانیه ، صص ١٥٦-١٥٧.