Abstract:
هدف از این پژوهش، بررسی کاربرد آرایة ایهام تناسب و تحلیل عناصر سازندة این صنعت در مثنوی مولاناست. نتایج این تحقیق که به شیوة تحلیل محتوا صورت گرفتهاست، نشان میدهد مولوی علیرغم اینکه در سرایش مثنوی به صورت ارتجالی عمل کردهاست و در مجالس خود تحت تاثیر جرّ جرار کلام و تداعی معانی و افکار قرار داشته، اما دانش و آگاهی او نسبت به برخی از علوم باعث شدهاست تا ظرافت و دقتهای خاصی را نیز در زمینة صنایع بدیعی، بهویژه ایهامتناسب و انواع آن؛ نظیر ایهام تناسب تلمیحی، تضاد، ترجمه و تبادر داشته باشد و تناسبهایی را پدید آورد که بیش از همه در ارتباط با حوزههایی همچون موسیقی، نجوم، طب، مسائل دینی و قرآنی و نیز امور اساطیری و تاریخی است؛ حوزههایی که برخی از آنها با توجه به نگرش و جهانبینی وی، مورد علاقة او بودهاست و نسبت به آنها تعلّق خاطر خاصی داشته و توانسته با استفاده از این شگرد بلاغی ظرفیت بالایی برای خلق معانی دربارة آنها ایجاد کند.
Machine summary:
نتایج این تحقیق که به شیؤە تحلیل محتوا صـورت گرفتـه اسـت ، نشـان مـی دهـد مولوی علی رغم اینکه در سرایش مثنوی به صورت ارتجالی عمل کـرده اسـت و در مجـالس خـود تحت تأثیر جر جرار کلام و تداعی معانی و افکار قرار داشته ، اما دانش و آگاهی او نسبت به برخی از علوم باعث شده است تـا ظرافـت و دقـت هـای خاصـی را نیـز در زمینـۀ صـنایع بـدیعی ، بـه ویـژه ایهام تناسب و انواع آن ؛ نظیر ایهام تناسب تلمیحی ، تضاد، ترجمه و تبادر داشته باشد و تناسب هـایی را پدید آورد که بیش از همه در ارتباط با حوزه هایی همچون موسیقی ، نجوم ، طب ، مسائل دینی و قرآنی و نیز امور اساطیری و تاریخی است ؛ حوزه هـایی کـه برخـی از آن هـا بـا توجـه بـه نگـرش و جهان بینی وی ، مورد علاقۀ او بوده است و نسبت به آن هـا تعلـق خـاطر خاصـی داشـته و توانسـته بـا استفاده از این شگرد بلاغی ظرفیت بالایی برای خلق معانی دربارٔە آن ها ایجاد کند.
از جمله تحقیقاتی که در این زمینه صورت گرفته است ، مـی تـوان بـه کتب و مقالاتی، همچون ایهام در شـعر فارسـی از سـید محمـد راسـتگو (١٣٧٩)، ایهامـات دیـوان حـافظ از طـاهره فریـد (١٣٧٦)، ایهـام و تناسـب در شـعر خاقـانی و شـعر حـافظ از ضیاءالدین سجادی (١٣٥١)، مقالۀ خاقانی و ایهام از احمد غنـی پـور ملکشـاه (١٣٨٤) و نیـز مقالۀ ایهام تناسب های پنهان در شعر حافظ از محمدحسن حسـن زاده نیـری و یاسـر دالونـد (١٣٩٤) اشاره نمود.