Abstract:
امر به معروف و نهی از منکر از مهمترین مباحث دینی مطرح در حوزهی اخلاق اجتماعی است. حتی میتوان آن را سرسلسلهی مباحث این حوزه دانست. امر به معروف و نهی از منکر از فروع دین و فریضهای الهی و بنا به عقیدهی عموم اندیشمندان شیعه واجب کفایی است. در زمان برپایی حکومت اسلامی، احیای این فریضه بر جامعهی اسلامی لازم است. در برخی از آیات قرآن کریم به اقامهی این فریضه امر شده است و از دیگر سو، پارهای از آیات قرآن فرد را مسوول اعمال خود میداند و میگوید گمراهی و هدایت دیگران به فرد ضرری نمیرساند. آیهی 105 سورهی مائده از این نمونه است. نگارنده بر آن است در این مقاله به دفع این شبهه بپردازد و جایگاه امر به معروف و نهی از منکر را روشن نماید. هدف نوشتار حاضر اثبات این نکته است که امر به معروف و نهی از منکر و دعوت به دین هیچگونه منافاتی با خودسازی و پرداختن به خود ندارد و هر یک از مفاهیم در جایگاه خاص خود تعریف شده است.
Machine summary:
» در تفسیر خسروی چنین آمده است: «گفتهاند اين آيه بدان جهت نازل شد كه مؤمنان براى گمراهى عشيرهها و قبيلههاى خود كه به كفر باقى يا به كفر مردهاند غمين بودند؛ و دستور رسيد كه شما به فكر خود باشيد و نفوس خود را به علم و عمل تكميل كنيد و به وسيلهی قرآن و سنن اصلاح نمائيد؛ و پس از اينكه شما قيام به واجبات خود نموديد و امر به معروف و نهى از منكر كرديد، زيان عمل ديگران بر شما بار نيست: (لاتَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى(؛ و مرجع همگى خداست و هر كس را به مقتضاى عملش مجازات ميفرمايد: (إنْ خَيْراً فَخَيْرً و إِنْ شَرّاً فَشَرٌّ(.
در پاسخ آنان مىگوييم: با وجود آيات و روايات متعدّد كه همه نشان از وجوب امر به معروف و نهى از منكر دارد، بايد گفت: مراد اين آيه رها كردن اين دو وظيفه نيست، بلكه مراد آن است كه اگر امر و نهى صورت گرفت ولى اثر نكرد، شما ديگر وظيفهاى جز حفظ خود نداريد.
گرچه خدا ميداند، ولى آنچه از ظاهر اين آيهی مباركه استفاده ميشود اين است كه نه دربارهی امر به معروف و نهى از منكر تأكيد [ميكند] و نه از آنها جلوگيرى مينمايد؛ زيرا اگر جملهی «عَلَيْكُمْ أَنْفُسَكُمْ» را در مقابل جملهی «لايَضُرُّكُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَيْتُمْ» قرار دهيم، از قرينهی «لايَضُرُّكُمْ مَنْ ضَلَّ» اين معنا به دست ميآيد: بر شما مؤمنين كه هدايت شدهايد لازم است طريق هدايت را طى كنيد و مواظب و محافظ خويشتن باشيد كه مبادا گمراه شويد!