Abstract:
پدیده گسل دولت- ملت در جامعه ایران، سابقهای طولانی دارد و در تبیین آن دیدگاههای مختلفی وجود دارد. پژوهش حاضر در جستوجوی نسبت علما و روحانیون شیعه با مسئله گسل دولت ـ ملت در تاریخ معاصر ایران است و در این مجال، تمرکز بر مقطع زمانی نهضتهای چهارگانه ضداستعماری جنوب و بهویژه دوران مشروطه و جنگ جهانی اول است. در پژوهش حاضر از رویکرد دکتر حمید پارسانیا بهعنوان چارچوب نظری پشتیبان، برای تحلیل گسل مذکور بهرهگیری شده است. این رویکرد بهطور خاص از سه اثر ایشان: هفت موج اصلاحات (نسبت تئوری و عمل) و حدیث پیمانه (پژوهشی در انقلاب اسلامی)، انواع و ادوار روشنفکری و بهویژه اثر نخست اخذ گردیده است. برای جمعآوری دادهها از روش تحقیق کتابخانهای استفاده شده است.
مسئله گسل دولت ـ ملت، منحصر به جامعه ایران نیست اما عوامل مسبب آن در تاریخ ایران، در ارتباط با هویت جامعه مذکور قابل فهم است. باورداشتهای تاریخی مردم ایران، اصلیترین عوامل تقویت یا تضعیف این گسل بهشمار میروند. یافتههای تحقیق نشاندهنده تاثیر تعیینکننده علمای شیعی بر قبض و بسط گسل دولت ـ ملت در جریان نهضت مشروطه جنوب و نیز مبارزات مردم جنوب کشور علیه استعمار انگلیس طی سالهای 1254- 1338 ه.ق (1837-1919 م) است و در عین حال موید کارایی «الگوریتم پارسانیا[1]» در توجیه رفتار علمای نهضت جنوب است.
Nation-state fault in the Iranian society has long been there and there have been different views in analyzing it. In this paper, we try to figure out the stance the clergy have had toward the phenomena in contemporary history of Iran; in fact, we focus on four southern anti-colonialism movement, especially at the time of constitutional movement and World War I. We put Dr. Hamid Parsanias approach in our agenda as the supportive theoretical framework to analyse the fault. We have inferred the approach from three works of him specifically the first one: Seven Waves of Reforms (haft moj-e eslāhāt): the relation of theory to practice, The Story of Bushel (hadith-e peymāneh): the study of Islamic Revolution, and Types and Cycles of Intellectualism (anvā va advār-e roshanfekri). We have used library research to gather the data.
The problem of nation-state fault is not restricted to the society of Iran, yet its causes in the history of Iran could be understood in relation to the nature of society. Iranians historical beliefs are the major causes of strengthening or weakening the fault. Our findings prove the decisive effect of Shia scholars on catch and spread of nation-state fault in the course of southern constitutional movement as well as southerners fights against British colonialism during 1837-1919. It also supports the practicality of Parsania Algorithm[1] in justifying the scholars southern movement.
Machine summary:
پژوهش حاضر در جستوجوی نسبت علما و روحانیون شیعه با مسئلۀ گسل دولت ـ ملت در تاریخ معاصر ایران است و در این مجال، تمرکز بر مقطع زمانی نهضتهای چهارگانۀ ضداستعماری جنوب و بهویژه دوران مشروطه و جنگ جهانی اول است.
در این میان پرسش محوری پژوهش حاضر این است که حرکت اجتماعی علما در جریان مشروطه و نهضت ضداستعماری جنوب، چه نقشی در گسل دولت ـ ملت دارد؟ و این نقش طی چه فرایندی اعمال شده است؟ <H1>روش پژوهش</H1> <H2>روش جمعآوری داده</H2> روش جمعآوری اطلاعات در پژوهش حاضر، اسنادی- کتابخانهای است و طی آن از منابع تاریخی موجود در خصوص تاریخ معاصر ایران و نیز اسناد نهضت ضداستعماری جنوب، بهرهگیری فراوان شده است؛ گزارشهای مهندس اعزامی عصر قاجار به جنوب ایران، تاریخ روزنگار بوشهر به قلم محمدحسین سعادت که رویدادهای متعلق به بازۀ زمانی مدنظر را از نزدیک گزارش کرده، تلگرافها و فتاوای مراجع در جریان مشروطه و نهضت جنوب، دستنوشتههای کنسولها، نائب کنسولها و سفرنامهنویسان اروپایی ساکن یا رهگذر از شهرهای جنوبی درگیر نهضت و ...
علیمراد فراشبندی برای تحلیل مبارزات نهضت جنوب و نیز مشروطۀ بوشهر، مطالبات آزادیخواهانۀ ساکنین مناطق مذکور را مدنظر قرار داده است و در این میان بیشتر از منظر ناسیونالیستی و گرایشات ملیگرایانه به تحلیل حوادث و برخوردها روی آورده است؛ حال آنکه در آثار وی، عامدانه و جاهلانه از گرایشهای شدید مذهبی عاملان اجتماعی چشمپوشی شده است.