Abstract:
یکی از گنجینههای ارزشمند فرهنگ اقوام و ملل مختلف، ضربالمثلها هستند؛ چرا که مطالعه این امثال میتواند ما را با روحیّات، عقاید، سنّت¬ها و در یک کلام با فرهنگ گذشتگان آشــنا کند و بسیاری از گوشه¬های تاریک زندگی آنان را که درگذر از کوچه¬های پرفراز و نشیب تاریخ گمشده¬اند، برای ما نمایان کند.
در این مقاله بر آن شدیم تا با بررسی امثال و حکم موجود در دیوان خاقانی، محتوا و درونمایه این امثال را مورد شرح و بازبینی قراردهیم؛ تا اینکه دریابیم خاقانی چه رویکردی نسبت به امثالوحکم در دیوان خود دارد و چه موضوعاتی در امثال او بیشتر مورد توجّه قرار گرفته است. موضوعاتی را که خاقانی در امثال خود بیشتر به آنها پرداخته است، میتوان در موارد زیر خلاصه کرد: پرداختن به مسائل اخلاقی نظیر دوری گزیدن از مطامع دنیوی، صبر و بردباری، پرهیز از طمع، دوری گزیدن از نامردمان و تسلیم در برابر تقدیر، پرداختن به مسائل وموضوعات تاریخی، دینی و مذهبی و اشاره به باورهای عامیانه وهمچنین باورهای اساطیری و ملّی در قالب امثال که به تفصیل در مورد هریک از این مقوله¬ها سخن به میان آمده است. نگارنده ضمن بررسی هریک از این موضوعات به ذکر نمونه¬هایی از امثال موجود در دیوان خاقانی پرداخته است؛ تا اینکه از این رهگذر بخشی دیگر از زوایای پنهان تاریخ گذشتگان برای ما آشکار گردد.
Machine summary:
در ادامه به مواردی از نکات اخلاقی که در امثال دیوان خاقانی مطرح شدهاند، اشاره شده است: 4-1-1- دوری گزیدن از دنیا و مطامع دنیوی {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (نظیر مرا به خیر تو امید نیست؛ شر، مرسان) {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} 4-1-2- موعظه و حکمت بسیاری از امثال و حکم فارسی، حاصل تجربیات و نصایح بزرگانی است که در قالب سخنان حکیمانهای در جایجای متون نظم و نثر پارسی مطرح میشوند و چنانچه در میان جامعه رایج شوند، به صورت مثل درآمده و دیگران نیز از این تجربیات بهرهمند میشوند.
برخی از این اشارات، به بخش تاریخی شاهنامه مربوط میشود که در آثار دیگران کمتر به این بخش از شاهنامه توجه شده است به عنوان مثال در بیت زیر: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} به ماجرای میان بهرام گور و سقایی به نام لنبک اشاره دارد و مصراع دوم این بیت به عنوان یک ضربالمثل در امثال و حکم دهخدا آمده است (دهخدا، 1390، ج 4: 1915).
{مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} قاف تا قاف (از کران تا کران): (دهخدا، 1390، ج 2: 1154) {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} نتیجه گیری از مجموع بررسیهای صورت گرفته در این پژوهش به نتایج زیر دست یافتیم: 1- موضوعاتی که غالبا محتوا ودرونمایۀ امثال دیوان خاقانی را تشکیل میدهند، به شرح زیر میباشند:مسائل اخلاقی، موضوعات تاریخی، دینی و مذهبی و اشاره به باورهای عامیانه وهمچنین باورهای اساطیری و ملی که در این پژوهش به تفصیل در مورد هریک از این مقولهها سخن به میان آمده است.