Abstract:
تلفیق تاریخ و نظریه در شمار روشهایی است که بسیاری از محققان، از جمله تاریخنگاران و جامعهشناسان بدان توجه نشان دادهاند. چارلز تیلی از جامعهشناسانی است که برای نشان دادن نحوه عمل الگوهای جامعهشناسانه از مواد تاریخی استفاده کرده است. نگارندگان این مقاله جنبش اجتماعی سربداران در ایران سده هشتم هجری را بر پایه نظریه «کنش جمعی» وی مورد تحلیل قرار دادهاند. ابتدا مفاهیم مرتبط با کنش جمعی چون منافع، سازمان، بسیج، کنش جمعی، نیز مفاهیم فرصت، تهدید، سرکوب و تسهیل شناسایی، استخراج و شرح داده شده، سپس بر اساس این مفاهیم به تحلیل عناصر درونی جنبش سربداران یعنی تأثیر منافع اقتصادی، نقش دراویش متصوفه، سازمان فتیان، مذهب تشیع و منابع مؤثر بر بسیج نیروهای سربداران، نیز عوامل عینی چون شرایط سرکوب و یا تسهیل در تقابل میان گروههای چالشگر سربداران و جامعه سیاسی ایلخانان پرداخته میشود. روش مورد استفاده در این مقاله «تطبیقی» است؛ و یافتههای حاصل از آن، تداوم تعدیهای مالیاتی مضاعف در تشخیص منافع؛ نقش طریقتهای صوفیه، مذهب تشیع، و سازمان فتوت و ارتباط نزدیک میان نیروهای اجتماعی آن به عنوان سازمان جنبش؛ و نقش سیاسی چنین نیروهایی به عنوان عمده منبع بسیج، نیز تجزیه حکومت ایلخانان و عدم توانایی و تجهیز نظامی در سرکوب مخالفان و گروههای مدعی، شرایط تسهیلکننده جنبش سربداران را نشان میدهد.
Machine summary:
ابتدا مفاهیم مرتبط با کنش جمعی چون منافع، سازمان، بسیج، کنش جمعی، نیز مفاهیم فرصت، تهدید، سرکوب و تسهیل شناسایی، استخراج و شرح داده شده، سپس بر اساس این مفاهیم به تحلیل عناصر درونی جنبش سربداران یعنی تأثیر منافع اقتصادی، نقش دراویش متصوفه، سازمان فتیان، مذهب تشیع و منابع مؤثر بر بسیج نیروهای سربداران، نیز عوامل عینی چون شرایط سرکوب و یا تسهیل در تقابل میان گروههای چالشگر سربداران و جامعه سیاسی ایلخانان پرداخته میشود.
روش مورد استفاده در این مقاله «تطبیقی» است؛ و یافتههای حاصل از آن، تداوم تعدیهای مالیاتی مضاعف در تشخیص منافع؛ نقش طریقتهای صوفیه، مذهب تشیع، و سازمان فتوت و ارتباط نزدیک میان نیروهای اجتماعی آن به عنوان سازمان جنبش؛ و نقش سیاسی چنین نیروهایی به عنوان عمده منبع بسیج، نیز تجزیه حکومت ایلخانان و عدم توانایی و تجهیز نظامی در سرکوب مخالفان و گروههای مدعی، شرایط تسهیلکننده جنبش سربداران را نشان میدهد.
پیشینه تحقیق از الگوی نظری چارلز تیلی برای تحلیل برخی حرکتهای اجتماعی معاصر ایران استفاده گردیده است؛ از جمله میتوان به «نظریه بسیج منابع و انقلاب اسلامی ایران» از محمدهادی سمتی، «بسیج منابع در انقلاب اسلامی ایران» از عباس کشاورز و احسان فرهادی، «تحلیل مقایسهای بسیج منابع در انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی ایران» از احسان فرهادی و دیگران، «بسیج منابع، فرهنگ سیاسی و مسأله تداوم نهضتهای اجتماعی در ایران، مطالعه موردی: نهضت نفت» از محمدعلی حسینیزاده و رضا شفیعی و «نظریه بسیج منابع و تبیین کنش جمعی در قیام سی تیر سال 1331» از علیاشرف نظری و بهزاد عطارزاده اشاره کرد.