Abstract:
ﻋﻠﯽ رﻏﻢ ﻓﺴﺎد ﻣﺬﻫﺐ واﻗﻔﯿﺎن، ﺑﻪ دﻟﯿﻞ روﯾﮑﺮد ﻋﺎﻟﻤﺎن اﻣﺎﻣﯿﻪ در ﻗﺒﻮل رواﯾﺎت واﻗﻔﯿﺎن ﺗﻮﺛﯿﻖ ﺷـﺪه، ﻧـﺎم ﺑﺮﺧﯽ از ﺳﺮان واﻗﻔﯿﻪ در اﺳﻨﺎد ﺷﻤﺎری از رواﯾﺎت ﻣﻬﺪوی ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽ ﺧﻮرد. اﯾﻦ در ﺣـﺎﻟﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ وﺟﻮد اﻧﮕﯿﺰه ﻫﺎی ﻓﺮﻗﻪ ای ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﺟﻌﻞ ﯾﺎ ﺗﺤﺮﯾﻒ رواﯾﺖ ﺗﻠﻘﯽ ﺷـﻮد. از آﻧﺠـﺎ ﮐـﻪ واﻗﻔﯿـﺎن در ﺗﺜﺒﯿﺖ ادﻋﺎی ﻣﻬﺪوﯾﺖ ﺑﺮای اﻣﺎم ﮐﺎﻇﻢ علیهم السّلام از ﭼﻨﯿﻦ اﻧﮕﯿﺰه ای ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده اﻧﺪ و از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ در ﻣﯿﺎن ﻋﻨﺎﺻﺮ رواﯾﯽ اﺧﺒﺎر ﻣﻬﺪوی ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻣﺎﻣﯿﻪ ﺑﺎ ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﺗـﺎرﯾﺨﯽ دوره ﺗﮑـﻮﯾﻦ و ﺗﺜﺒﯿـﺖ اﯾﻦ ﻓﺮﻗﻪ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻫﺎﯾﯽ وﺟﻮد دارد، ﺗﺄﻣﻞ و ﺑﺮرﺳﯽ در اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ رواﯾﺎت ﺿﺮورت ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ. ﻧﺘﯿﺠﮥ ﺑﺮرﺳـﯽ دﻻﻟﯽ رواﯾﺎت ﻧﻘﻞ ﺷﺪه از ﻃﺮﯾﻖ ارﮐﺎن و ﻣﺸﺎﻫﯿﺮ واﻗﻔﯿﻪ و رﺧﺪادﻫﺎی ﺗﺎرﯾﺨﯽ اواﺧﺮ ﻗـﺮن دوم ﻫﺠـﺮی ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ واﻗﻔﯿﺎن ﺑﺎ اﻫﺪاف ﻓﺮﻗﻪ ای دﺳﺖ ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﺎت ﺟﺎﻋﻼﻧﻪ زده اﻧﺪ ﮐـﻪ رواﯾـﺎت ﻣﻮﺿـﻮع ﯾـﺎ ﻣﺤﺮّف ﺑﻪ ﻋﻠﻞ ﺳﻬﻮی وارد ﻣﻨﺎﺑﻊ رواﯾﯽ اﻣﺎﻣﯿﻪ ﮔﺮدﯾﺪه و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رواﯾﺎت ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻣﻬﺪوی ﺗﻠﻘﯽ ﺷﺪه اﻧﺪ.
Machine summary:
از آنجا که واقفیان در تثبیت ادعای مهدویت برای امام کاظم علیه السلام از چنین انگیزهای برخوردار بودهاند و از سوی دیگر در میان عناصر روایی اخبار مهدوی موجود در منابع امامیه با برخی از مصادیق تاریخی دورۀ تکوین و تثبیت این فرقه شباهتهایی وجود دارد، تأمل و بررسی در این گونه روایات ضرورت مییابد.
(همو، 1411ق، ص23 به بعد) طوسی به همین دلیل، رویکرد بررسی وضعیت رجال سند را نیز در تصحیح یا تضعیف روایت مدنظر داشته و برای مثال در ذیل روایتی که مضمون آن بیماری و کفن و دفن امام کاظم علیه السلام را انکار کرده، این خبر را بهدلیل وجود نام ابن ابیحمزه، یکی از ارکان واقفیه در سند و روا بودن طعن بر او بهدلیل مذهب وی، رد کرده است.
(طوسی، 1348ش، ص404؛ برای روایت دیگر نک: همان، ص446) گذشته از تضعیف سندی این روایات از سوی برخی دانشمندان(خویی، 1413ق، ج12، ص244) این روایات از لحاظ مضمونی با اخبار پیشین مخالفتی ندارند و واقفی بودن او را نفی نمیکنند؛ زیرا به هر حال وی بهعنوان یکی از ارکان واقفیه شهرت دارد و از راویان اخباری است که بر قائم بودن امام کاظم علیه السلام تصریح دارند.
(ابن مطهر حلی، 1411ق، ص224؛ ابنداود حلی، 1383ق، ص455) رجالیان معاصر نیز چنین رویکردی دارند؛ برای مثال خویی توقف زیاد را در امر امامت امام رضا علیه السلام موضوعی تردیدناپذیر ذکر کرده و او را بهدلیل یقین به تنصیص امام کاظم علیه السلام در این مورد و حتی نقل روایات آن، متهم به خیانت دانسته است.