Abstract:
مطالعات تطبیقی در متون اسلامی، به ویژه در آیات قرآن، از جایگاه ویژهای برخوردار است. با توجه به اهمیت آیه 124 سوره بقره، به دلیل به کار رفتن واژههایی مانند «کلمات»، «امام» و «عهد» که باعث شده برخی مفسران دیدگاههای متفاوتی را در این زمینه بیان کنند، پژوهش حاضر به بررسی آراء مفسران فریقین در این زمینه پرداخته است. سه واژۀ «کلمات»، «امام» و «عهد» در آیه پیشگفته نقش تعیینکنندهای برای تبیین این آیه دارند. از رهگذر این جستار، مشخص میشود که واژه «کلمات» با توجه به سیاق آیه یادشده و آیات مشابه، به انجام دادن کارهایی عملی دلالت دارد که حضرت ابراهیم(ع) لازم بود برای رسیدن به امامت، آنها را انجام دهد. درباره تفسیر کلمه «إِمَام»، دیدگاههایی همچون زعامت سیاسی، قدوه، نبوت و... مطرح شده است که برخی از مفسران، سعی دارند با معانی که در نظر گرفتهاند، امامت حضرت ابراهیم(ع) را منکر شوند. اما با توجه به سیاق آیه پیشگفته و تفسیر کلمه «عهد» که بیشتر مفسران فریقین آن را به معنای امام بیان کردهاند، مشخص میشود که حضرت ابراهیم(ع) و فرزندانش به مقام امامت نایل شدند. در این نوشتار، سعی گردیده آیه یادشده، با استفاده از تفاسیر فریقین، آیات مشابه و روایات، تا حد امکان بررسی گردد
Machine summary:
اما باتوجه به سیاق آیه پیشگفته و تفسیر کلمة «عهد» که بیشتر مفسران فریقین آن را بهمعنای امام بیان کردهاند، مشخص میشود که حضرت ابراهیمعلیهالسلام و فرزندانش به مقام امامت نایل شدند.
اما این مشخص است که باتوجه به سیاق آیه و آیات مشابه، میتوان «کلمات» را به انجام دادن کارهایی نسبت داد که برای رسیدن حضرت ابراهیمعلیهالسلام به امامت لازم بوده است.
4. نبوت برخی از مفسران اهلسنت؛ مانند فخر رازی، طنطاوی و مراغی، امامت را در آیة مورد نظر، بهمعنای نبوت دانسته و دلایلی برای اثبات ادعای خود اقامه نمودهاند: اولاً، از عبارت «لِلنَّاسِ إِماماً»، بهدست میآید که حضرت ابراهیمعلیهالسلام ، امام عموم مردم بوده که این ویژگی پیامبران صاحب شریعت است؛ زیرا در غیراینصورت، او پیرو پیامبر دیگری میشد که با عمومیت امامت وی سازگاری ندارد.
معانی دیگری برای واژه امام بیان شد که در ذیل آنها را بررسی میکنیم: الف) امام بهمعنای قدوه این معنا در مورد آیة 124 سوره بقره نادرست است؛ زیرا حضرت ابراهیمعلیهالسلام سالیان متمادی پیش از این واقعه، یعنی از زمانی که وحی را دریافت و رسالت الهی را ایفا میکرد نیز، الگو و قدوه جامعه و مردم بوده است.
برخی از مفسران اهلسنت (طنطاوی و مراغی) که واژه امام در جمله مذکور را بهمعنای نبوت گرفتهاند، در آیه «قالَ لا ینالُ عَهْدِی الظَّالِمینَ» (که بحث آن خواهد آمد)، معنای کلمه «عَهْدِی» را امامت بیان کردهاند که این دو تفسیر باهم دیگر تناقض دارد؛ 6.
2. آنچه مشخص است، با توجه به سیاق آیه پیشگفته و آیات مشابه، میتوان تفسیر واژه «کلمات» را به انجام دادن کارهایی نسبت داد که برای رسیدن حضرت ابراهیمعلیهالسلام به امامت لازم بوده است.