Abstract:
همواره یکی از مسائل مهم در قرآن، توجه به شخصیت و جایگاه اهلبیت (ع) است؛ حضرت زهرا (س) نیز که یکی از اهلبیت پیامبر(ص) است با توجه به ویژگیهای مهم شخصیتی، دارای جایگاه خاصی نزد قرآنپژوهان است. مقاله حاضر با هدف بررسی آراء آلوسی درباره شخصیت حضرت زهرا(س) در قرآن، با استخراج آیات نازله در شأن آن حضرت و بهرهگیری از روش تحلیلی- توصیفی، شخصیت ایشان را در تفسیر روح المعانی مورد واکاوی قرار داد. منابع (کتب) مورد استفاده در این تحقیق در محدوده سالهای 1402 الی 1434 هجری قمری است. طی مطالعات صورتگرفته و جستجو در نشریات و پایگاههای اطلاعرسانی توسط محقق، اثر پژوهشی که موضوع مورد مطالعه پژوهش حاضر را بررسی کرده باشد، یافت نشد. محقق در پژوهش حاضر به این نتیجه دست یافت که آلوسی در تصویرپردازی شخصیت حضرت زهرا (س) دچار تذبذب و سرگردانی شده است. وی شخصیت حضرت زهرا(س) را در تفسیر برخی از آیات با الفاظی همچون «دارای حرمت، همراهی با پیامبر(ص) در روز مباهله و برترین زن جهان» دارای فضیلت معرفی کرده است، در بعضی دیگر آن بزرگوار را «غیر معصوم و طلبکار ناحقّ» نشان داده، در پارهای تردید کرده و در برخی نیز خود دچار تردید شده است. در این میان، وی در توضیح بسیاری از آیات مربوط به حضرت زهرا (س)، هیچگونه سخنی (در نفی یا اثبات) حضرت زهرا(س) ذکر نکرده است.
Machine summary:
آلوسی شأن نزول این آیه را چنین بیان کرده است: از ام سلمه روایت کردهاند که گفت: «آیه تطهیر در خانه من و هنگامی که فاطمه(س)، علی(ع)، حسن(ع) و حسین (ع) نیز در آنجا بودند، نازل شده است که [بعد از نزول آن] رسول خدا (ص) آنان را با عبایی پوشانید.
(مکارم شیرازی، 1374، 10/333) آلوسی در ذیل این آیه، برای مصداق «شجره طیبه»، به دو روایت زیر استناد میکند: - شیعه از امام جعفر صادق (ع) در تفسیر این آیه، روایت کرده است که شجره خبیثه، «بنیامیه» و شجره طیبه، «رسول خدا(ص)، علی(ع) و فاطمه(س) و آنچه از وی متولد شده» است، میباشد.
بررسی و ارزیابی دیدگاه آلوسی درباره آیه «مرج البحرین» اذعان صادقانه آلوسی نسبت به مقام این بزرگواران درخور تحسین است؛ اما تردید وی در مورد روایت نیز صحیح نیست؛ زیرا از سویی هیچ اشکالی ندارد آنها را از نظر بزرگی فضل و علم و زیادی خیر به دریا تشبیه کرد؛ چراکه دریا به دلیل وسعت داشتن، دریا نامیده میشود (استرآبادی، 1409) و از سوی دیگر، این حدیث، با طرق متعدد از سوی اهل تسنن از پیامبر(ص) نقل شده است (ر.
با توجه به آنچه آلوسی ذکر کرده است، میتوان گفت که هرچند وی به ابقای نسل و ذریه و نام نیک پیامبر(ص) تا روز قیامت و معنای تقریبی کوثر- کثرت فراوان- اشاره دارد، بهطور مستقیم ا به «خیر کثیر» یا «کثرت ذریه» در معنای «کوثر» شارهای نکرده و حتی به نام حضرت زهرا (س) که این سوره در شأن وی نازل شده است هم اشارهای نداشته است.