Abstract:
موضوع این مقاله، روشهای تاویل عرفانی، و هدف آن، کمک به آشنایی هرچه بیشتر جویندگان معرفت، با طرق راهیابی اهل معرفت به معانی باطنی قرآن کریم است. سوال این است که افراد از چه روشهایی می توانند به عمق معانی قرآن کریم نقبی بزنند. پاسخ اجمالی به این پرسش آن است که دو روش کلی: فنی ـ عمومی و الهامی ـ اختصاصی، برای رسیدن به این منظور وجود دارد. روش نخست، با ظهورگیری و توجه به قرائن متصل و منفصل آیات همراه است؛ و انجام آن نیز برای همگان میسور است. اما روش دوم به اهل ذوق و شهود اختصاص دارد. در این نوشتار، با روش توصیفی ـ تحلیلی، ضمن توضیح مناسب هر کدام از این دو روش، ابتدا نمونههایی از سخنان اهل معرفت، در آن زمینه مطرح شده و سپس این سخنان مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. شواهد متعددی از آیات کتاب الهی نشان میدهد که قرآن کریم، هر دو روش فوق را به رسمیت میشناسد.
Machine summary:
این مسئله در فهم سخن خداوند ضرورت بیشتری دارد؛ زیرا وجود هرگونه اختلاف و تناقض در قرآنکریم بکلی مردود است و اگر در ابتدای امر، اختلافی میان آیات قرآن به نظر آید، با دقت بیشتر و ارجاع متشابهات به محکمات، این اختلافهای بدوی بکلی برظرف میشود و کلام الهی بهمنزله مجموعه آیاتی دیده میشود که نهتنها با یکدیگر اختلاف و تناقضی ندارند؛ بلکه یکدیگر را تفسیر میکنند و برخی از آنها ابهام نهفته در برخی دیگر را تبیین میکند.
از نظر وی، طهارت ظاهر با توحید الوهی و قیام به ارکان شریعت حاصل میشود و طهارت باطنی نیز با توحید وجودی و قیام بهارکان طریقت و حقیقت (آملی، 1414ق، ج1، ص343ـ344) ـ صدرالمتألهین صدرالمتألهین در جایی در زمینه تأثیر کشف، شهود، تهذیب و خودسازی، در فهم و درک بیشتر و بهتر قرآن چنین میگوید: و بدترین قرنها قرنی است که بساط تلاش و کوشش از آن برچیده شود، و مکاشفه مندرس و باب ذوق و مشاهده بسته شود و راه سلوک به ملکوت اعلا از طریق بندگی و معرفت مسدود گردد، و از علوم حقیقی تنها به حکایاتی بیفایده و سخنانی سست بسنده گردد؛ زیرا اینگونه از امور موجب یأس از رحمت خدا و امن از مکر خدا و استحقاق سخط خدا و در پرده ماندن از او و محرومیت از وصول به او و سوختن با آتش هجران و دوری از او و طرد از مکاشفه انواری است که پیراستگان از اغراض نفسانی و متعرضان به نفحات رحمانی در روزگار خویش، و منتظران امر خدا و نزول رحمت الهی بر سرشان آن را مشاهده میکنند.