Abstract:
سازه های دینی و شکل معماری شان از دیر باز مورد توجه بوده است. در هریک از ادیان و اقوام، علاقه به ایجاد مامنی برای ستایش به چشم می خورد، این علاقه گاه چنان گسترده است که خالق سازه ای چون زیگورات شده است و گاه آنچنان با سادگی آمیخته شده که شبهات بسیاری در مورد کاربردشان ایجاد کرده است، چون صفه های اجرای مراسم هخامنشی.
در ایران دین زردشت همه جا با آتشکده شناخته می شود. جایگاهی برای نگاهداری آتش مقدس و اجرای مراسم آیینی. اما این که آتشکده، از چه هنگام بدان معنا که اکنون می شناسیم، شکل گرفت و دگرگونی شکل و اجزای آن، موضوعی است که در این مقاله به طور خلاصه بدان پرداخته شده است. روند شکل گیری این سازه از این رو حائز اهمیت است که بخش مهمی از ابهامات دینی ایران در دوره پیش از رسمی شدن آیین زردشتی به دست ساسانیان را برطرف می سازد. آتشکده به عنوان نماد دین زردشت، کلیدی در رفع این ابهام است. در این مقاله سعی شده است ابعاد مختلف شکل گیری و ساخت این سازه در ایران مورد بررسی قرار گیرد
Machine summary:
احترام به آتش از دیرباز در ایران رایج بود و چنان که استنباط می شود، دین اصیل زردشت نتوانست بر میآید به مرور زمان ، از جایگاه ها ابتدایی و ساده و بی تکلف دوره ی هخامنشی برای احترام به آتش ، آتشکده های باشکوه اشکانی را پدید آورد، هرچند که تلاش ساسانیان به منظور حذف و به فراموشی سپردن دستاوردهای دوره ی پیش از خود (عصر پارتی) این اجازه را نمیدهد که به یقین - جز در مواردی محدود – در انتساب این آتشکده ها به پارتیان ، آن گونه شایسته است ، بکوشیم .
Spenishta نوعی دیگر، در میان هندیان این تصور را ایجاد می کند که جدا شدن اقوام هند و ایرانی از هم ، نه تنها در محدوده ی اعتقادات دینی تفاوت های ناگزیری ایجاد نمود، بلکه در گفتارهای ابتداییتر نیز نمود یافت ؛ چه «مقدس ترین قسمت هر آتشکده ، جایی که آتش در آن نگهداری میشود، اتاق کوچک مکعب یا مکعب مستطیل شکلی است به نام گنبد، در اصطلاح زردشتیان ایران ، که در اصطلاح زردشتیان هندوستان [پارسیان ] آتشگاه نامیده میشود» (تفضلی، ١٣٧٤: ٩٧).
در مجموع باید گفت که دین زردشتی در دوران داریوش کبیر و حتی کمی جلوتر از آن ، آن گاه که این «آپادانا» ها١ ساخته میشده _ همان ها که گئومته ی مغ خراب کرده و داریوش از نو بنا نهاده بود، عبارت بوده از پرستش آتش الهی در بناهایی کاملا بسته ، پنهانی و دور از انظار، که جز موبدان ، کسی را حق ورود به آن نبوده و به آنها معبد اطلاق نمیشده است ، به اضافه ی پرستش خدایان و اجرای مراسم خونین قربانی در مکان های مخصوص و مرتفع .