Abstract:
هجوم نیروی انگلیس، شوروی و آمریکا در شهریور 1320 (اوت 1941م.) به ایران و استعفای رضاشاه، منجر به ورود این کشور به جنگ ناخواستهای گردید که تبعات مختلفی در زمینههای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در پیداشت و این تبعات اثر عملی خود را به سرعت در وجوه مختلف جامعه نشان داد. در این تحقیق، تسلط دول خارجی بر صنایع کشور بهعنوان نمونهای از این تبعات مورد ارزیابی و پژوهش قرار گرفته است. مقاله حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و با به کارگیری اسناد آرشیوی، در پی پاسخ به این پرسش است که پیامدهای حضور متفقین بر اقتصاد صنعتی ایران چه بود؟ بر اساس یافتههای پژوهش، متفقین با انعقاد پیمان سه جانبه، زمینه دخالت مستقیم خود را در امور مربوط به صنایع ایران فراهم نمودند که این مداخله موجب تعطیلی برخی از کارخانجات، عدم فروش محصولات تولیدی و ظلم و اجحاف به طبقه کارگر صنعتی گردید و نهایتاً منجر به بروز بلواها و اعتصابات متعدد کارگری شد.
Machine summary:
مقاله حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و با به کارگیری اسناد آرشیوی، در پی پاسخ به این پرسش است که پیامدهای حضور متفقین بر اقتصاد صنعتی ایران چه بود؟ بر اساس یافته های پژوهش ، متفقین با انعقاد پیمان سه جانبه ، زمینه دخالت مستقیم خود را در امور مربوط به صنایع ایران فراهم نمودند که این مداخله موجب تعطیلی برخی از کارخانجات ، عدم فروش محصولات تولیدی و ظلم و اجحاف به طبقه کارگر صنعتی گردید و نهایتا منجر به بروز بلواها و اعتصابات متعدد کارگری شد.
گذشته از این کارخانه های نسبتا بزرگ ، چند کارخانه متوسط و کوچک نیز در طی سه دهه منتهی به جنگ جهانی اول از سوی تجار و مقامات ایرانی تاسیس گردید (جمالزاده ، ١٣٨٤: ٩٣-٩٥) در سده نوزدهم و اوایل سده بیستم میلادی به دلیل تحمیل قراردادهای گمرکی کشورهای روس و انگلیس و رعایت دولت های کامله الوداد در مورد سایر کشورها، اجناس ساخته شده خارجی به بازار ایران سرازیر شد و صنایع دستی و سنتی ایران را به ورشکستگی کشاند (عیسوی، ١٣٦٢: ٣٩٩) هنگامی که رضاخان اداره امور را به دست گرفت فقط یک کارخانه قند در کهریزک و چند کارخانه نخریسی در تهران و تبریز به جای مانده بود.
کارخانه نساجی فارس که برخی از قطعات دستگاه های ریسندگی خود را از آلمان خریداری میکرد به واسطه نرسیدن این قطعات تعطیل گردید (مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه ایران ، سال ١٣٢٠، کارتن ٥٢، پرونده ١٧٨، شماره سند ٢).
در حالی که بهای کل صنایع و کارخانجات ایران در سال های ١٩٣٧-١٩٣٦ بالغ بر ٦١٠ میلیون ریال برآورده شده است در سال های جنگ این مقدار به ٣٥٦ میلیون ریال تنزل مییابد (مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه ایران ، سال ١٣٢٢، کارتن ١٢، پرونده ٥٤، شماره سند ١٥).