Abstract:
محیط حسّاس پلایا بهمثابة یکی از بزرگترین منابع معدنی، جایگاه ویژهای در فعّالیّتهای اقتصادی دارد. ترکیبات شیمیایی موجود در پلایا برای خاک بسیار ضروری بوده و بهمنظور حاصلخیزی خاک کشاورزی مورد بهرهبرداری قرار میگیرد. پلایای سهلآباد در استان خراسان جنوبی بهسبب داشتن دریاچههای اتّفاقی شور، اراضی مرطوب، پوستههای نمکی، تودههای نمک سطحی و زمینهای الگودار، چشمانداز ژئومورفولوژیک ویژهای ایجاد کرده و از سوی ساکنان مورد بهرهبرداریهای معدنی و کشاورزی قرار میگیرد. مسئلة بهرهبرداری غیر اصولی و بیشازحد منابع معدنی پلایای سهلآباد، ضمن بروز تحوّلات غیر طبیعی در چشمانداز ژئومورفولوژی پلایا میتواند باعث تشدید مخاطرات ناشی از فرسایش بادی ازطریق افزایش بار رسوب قابل حمل شود. در این بررسی درصد تغییرات برخی از عناصر شیمیایی شامل کلرید سدیم، سدیم و ژیپس با کمک دادههای ماهوارهای در طی دو دورة زمانی محاسبه شده است. درصد تغییرات زمینهای الگودار نیز با کمک تجزیه و تحلیل الگو و بافت اوّلین جزء اصلی تصاویر ماهوارهای محاسبهشده است. درنهایت، رابطة همبستگی بین این دو گروه از تغییرات در سطح کفة نمکی پلایا بررسی شده است. نتایج نشان میدهد که تودههای نمک در سطح خاک پلایا غالباً از کلرید سدیم و ژیپس تشکیل شده و یکنواخت نبودن توزیع موادّ شیمیایی محلول در محدودة چشمانداز پلایا سبب تنوّع در تشکیل زمینهای الگودار شده است؛ همچنین بررسی رابطة بین تغییرات بهوجودآمده در غلظت ترکیبات شیمیایی مورد بررسی با یکدیگر همبستگی ضعیفی را نشان میدهد. درنهایت بررسی رابطة بین تغییرات ترکیبات شیمیایی با تغییرات بهوجودآمده در زمینهای الگودار کفة پلایا وجود همبستگی از نوع مثبت و ضعیف در سطح معنیداری 05/0 = α را نشان میدهد. بیشترین اثرگذاری در بین ترکیبات شیمیایی مورد بررسی بر تحوّلات زمینهای الگودار کفة پلایا مربوط به تغییرات غلظت ترکیب شیمیایی سدیم با مقدار همبستگی حدود 35/0 است.
Machine summary:
رابطۀ بین تحولات زمین های الگودار با تغییرات زمانی و مکانی غلظت ترکیبات شیمیایی کفۀ نمکی پلایای سهل آباد (مطالعۀ موردی: استان خراسان جنوبی) مهدی ثقفی * - استادیار ژئومورفولوژی، دانشگاه پیام نور، تهران ، ایران وصول : ١٣٩٧/٠٨/١٩ پذیرش : ١٣٩٧/١١/١٥ چکیده محیط حساس پلایا به مثابۀ یکی از بزرگ ترین منابع معدنی، جایگاه ویژه ای در فعالیت های اقتصـادی دارد.
سطح پلایاها به طور عمده با الگوهای متفاوت نـواری، دایـره ای یـا مـارپیچی و منـاطق برهنـه بـا 1- Playa 2- Klinsley 3- Goudie 4- Terminal Lakes 5- Rosen 6- Washington 7- Prospero 8- Reynolds 9- Bryant 10- Neal 11- Millington 12- Shaw & Bryant 13- Blowouts 14- Gutie´rrez-Elorza پوشش گیاهی پوشیده شده است (ویکنز و کولیر١، ١٩٧١: ٤٨).
باوجود مطالعـات بسـیاری که درزمینۀ پلایاها از جنبه های مختلـف انجـام شـده ، درخصـوص بررسـی ارتبـاط زمـین هـای الگـودار و ترکیبـات شیمیایی موجود در پلایاها که موضوع نوشتار پیش رو است ، در نقاط مختلف دنیا پژوهش هـای انـدکی انجـام شـده که ازجمله مهم ترین آن ها مطالعۀ مورفولوژی و تغییرات میکرو ناهمواریها در سطح کفۀ نمکی بیابـان نامیـب اسـت که تغییـرات مورفولـوژیکی کفـۀ مـورد مطالعـه را مربـوط بـه تغییـرات در غلظـت ترکیبـات شـیمیایی کـانیهـای 1- Wickens & Collier 2- Goodspeed & Winkworth 3- White 4- Montana 5- Worrall 6- Saghafi تشکیل دهندة پوسته ها و چندضلعی های نمکی عنوان مـیکنـد (میلوسـکی١ و همکـاران ، ٢٠١٧).
(رجوع شود به تصویر صفحه) 1- Geographical Information System (GIS) 2- Brabyan 3- Global Position System (GPS) 4- Richards & Jia 5- Erdas Imagine 6- Electric Conductivity (EC) 7- Image Differencing 8- Hall برای طبقه بندی این تغییرات آستانۀ مقدار ١٠% تغییر درنظر گرفته شده است .