Abstract:
تالابها در شرایط پیچیدة اکولوژیکی، هیدرولوژیکی و زمینشناسی شکل میگیرند و طیفی از خدمات اکوسیستمی را عرضه میکنند. امروزه شناخت رو به رشدی از خدمات و منافع حاصل از اکوسیستمهای تالابی برای جوامع انسانی بهوجود آمده است. شناخت و ارزیابی خدمات تالاب و همچنین مدیریت تهدیدهای انسانی و طبیعی تأثیرگذار بر آن، افزون بر حفظ انسجام اکولوژیکی تالاب میتواند بر اقتصاد جوامع محلّی وابسته به آن نیز مؤثّر باشد. تالاب شادگان بهدلیل تنوّع ساختار اکولوژیکی و همچنین نقش کلیدی آن در مهار پدیدة گردوغبار برای بررسی انتخاب شده است. هدف نوشتار پیش رو بهکارگیری مفهوم خدمات اکوسیستمی در ارزیابی و مدیریت شرایط اکولوژیکی تالابها است که رهیافتی برای تداوم عرضة خدمات اکوسیستمی، تخصیص بهینة منابع تالاب و مدیریت مؤثّر آنها ارائه میکند؛ بدینمنظور چارچوب هیدرولوژیکی - اکولوژیکی براساس ویژگیهای ساختاری، کارکردها، خدمات تالاب و همچنین فشارهای وارده بر آنها تدوین شده است که طبق مدل آبشار خدمات اکوسیستمی، ساختار اصلی آن را دو حوزة اکولوژیکی و اقتصادی - اجتماعی تشکیل میدهند. در شناسایی مشخّصه های ساختاری و هیدرولوژیکی تالاب از طبقهبندیهای تالابها استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان میدهد که تالاب شادگان در سه کلاس رودخانهای، مصبی و دریایی شکل گرفته است. بخش رودخانهای برای کارکردهای هیدرولوژیکی و بیوژئوشیمیایی مانند ذخیره و نگهداشت آب، نگهداشت رسوبات و ذرّات، انتقال و تبدیل موادّ مغذّی، ترسیب کربن و تمامی کارکردهای اکولوژیکی پتانسیل زیادی دارد. بخشهای مصبی و دریایی برای تثبیت خطّ ساحلی، انتقال و تبدیل موادّ مغذّی، ترسیب کربن، زیستگاه آبزیان، زیستگاه پرندگان آبزی و زیستگاه حیاتوحش پتانسیل زیادی دارند؛ بنابراین تالاب شادگان انواع خدمات اکوسیستمی (تولیدکنندگی، تنظیمکنندگی، زیستگاهی و فرهنگی) را عرضه میکند. براساس نتایج ماتریس سازگاری، روابط حمایتی و مثبت میان خدمات تالاب غالب است و بیشترین ارتباط رقابتی میان خدمات تولیدکنندگی و تنظیم کنندگی است.
Machine summary:
درواقع مفاهیم خدمات اکوسیستمی بـه مثابـۀ رهیافتی برای تجزیه و تحلیل شرایط اکوسیستم ها شناخته شده و شامل روش ها و رویکردهـای متعـددی اسـت کـه 1- Cowardin 2- Mitsch & Gosselink 3-Tiner 4- Barbier 5- Krchnak 6- McCartney & Acreman 7- Millennium Ecosystem Assessment سه مفهوم اصلی اجزاء فیزیکی و زیستی اکوسیستم (ساختار)؛ کارکرد و تعامل بین ایـن اجـزاء (فراینـد یـا کـارکرد)؛ 1 سهم منجرشده به رفاه انسانی از اکوسیستم (منافع حاصل از خدمات ) را باهم ارتباط میدهنـد (دانلـی و ویـدمارک ، ٢٠١٦).
تمامی مطالعات بررسیشده ، بر کاربرد مفاهیم خدمات اکوسیستمی به مثابۀ رهیافـت مفیـدی در برنامـه ریـزی و 1- Danley & Widmark 2- Hanson 3- Zorrilla-Miras 4- Rongoei 5- Burkhard 6- Sharma 7- De Groot 8- WET-health 9- Beuel 10- The ecosystem services cascade model 11- Haines-Young & Potschin 12- Ecosystem Based Management-Driver, Pressure, State, Ecosystem Service, Response (EBM-DPSER) 13- Kelble 14- Wetland Ecosystem Services Protocol (WESP) 15- Adamus 16- Sun 17- Integrated Valuation of Ecosystem Services and Trade-offs (InVEST) 18- ARtificial Intelligence for Ecosystem Services (ARIES) مدیریت محیط زیستی در مقیاس های مختلف تأکید کرده اند.
1- Richardson & McCarthy 2- Walbridge & Lockaby 3- Wigley & Roberts 4- The Economics of Ecosystems and Biodiversity (TEEB) 5- Russi 6- Danone Fund for Nature 7- Kotze نتایج حاصل از ارزیابی خدمات تالاب شادگان نشان میدهد که این تالاب بـرای عرضـۀ انـواع مختلـف خـدمات اکوسیستمی پتانسیل بـالایی دارد.