Abstract:
توافقات ترجیحی نوعی از پیمانهای تجاری هستند که طی آن دو کشور در لیست مشخص و محدودی از کالاها به یکدیگر تخفیفات تعرفهای اعطا مینمایند. توافق ترجیحی ایران و ترکیه در سال ۱۳۹۴ از زوایای مختلفی مورد انتقادات توصیفی بودهاست؛ لیکن این موارد کمتر بهصورت آماری بررسی شدهاند. مطالعهی حاضر با استفاده از دادههای مبادلات ایران، ترکیه و سایر کشورها (۱۳۹۰ - ۱۳۹۶) و روش تفاضل در تفاضل با اثرات ثابت، اثر این توافق را بر سهم بازار ترکیه در ایران و نیز، مبادلات غیررسمی بین دو کشور ارزیابی مینماید. نتایج نشان میدهد، در اثر توافق ترجیحی سهم بازار کالاهای ترجیحی ترک نسبت به سایر کالاهای ترک و نسبت به مبادلات با سایر کشورها به ترتیب ۱۰% و ۳۵% افزایش یافته است. این نتایج نسبت به انتخاب گروههای مختلف کنترلی، تصریحهای مختلف (اثرات ثابت، حداقل مربعات) و فروض مختلف نسبت به واریانس (واریانس ناهمسانی، خوشهبندی) مستحکم است. نتایج مطالعهی حاضر اثر معناداری بر کاهش حجم تجارت غیررسمی (قاچاق) بین دو کشور نشان نمیدهد. همچنین، با استفاده از مدل لاجیت، نشان داده میشود سیاستگذار برای انتخاب لیست ترجیحی دو فاکتور بهبود رابطهی مبادله و کاهش حجم تجارت غیررسمی را در نظر داشتهاست. برای بهبود رابطه مبادله از شاخص «حجم واردات» استفاده شده است. زیرا هرچه این حجم بزرگتر باشد، کشش قیمتی صادرات نسبت به تعرفههای وارداتی در مقصد بیشتر است. نتایج نشان میدهند نسبت شانس (odds ratio) قرار گرفتن در لیست ترجیحی بهازای هر یکدرصد حجم بالاتر از واردات و قاچاق در سالهای قبل از توافق، به ترتیب، ۱۷۰% و ۲۰۰% افزایش مییابد.
طبقه بندی JEL:F1, F13, F14, F15, F53
Machine summary:
در طول زمان ، ايـن موافقـت نامـه هـا عـلاوه بـر تعداد، از لحاظ نوع قرارداد نيز تغيير کرده اند و عمق آنها افزايش يافته است ؛ به طوريکـه از قراردادي ساده براي کاهش تعرفه طـرفين خـارج شـده و همکـاري و همراسـتايي در سياست گذاري تجاري و ساختار صنعت کشورها در آينده نيز بين طرفين مـورد بحـث و توافق قرارگرفته است (ليماوو١، ٢٠١٦).
بنابراين در راستاي سنجش آماري دقيق تر اين توافق ترجيحي، در اين پـژوهش بـا استفاده از روش تحقيق علم اقتصاد به سوالات زير جواب داده ميشود: ١- آيا توافقنامه ترجيحي بين ايران و ترکيه ، بازار کالاهاي ترک ترجيحي در ايـران را افزايش داده است ؟ منظور از کالاهاي ترجيحي، آن دسته از وارداتي است که مشـمول تخفيف تعرفه اي هستند.
net اين دو سوال اگرچه همه ي ابعاد مربوط بـه توافـق تجـاري بـين ايـران و ترکيـه را پوشش نميدهد، اما ميتواند روشن سازد که اولا: آيا کاهش تعرفه باعث افزايش تجـارت (از طريق خلق تجارت يا انتقال آن ) شده است يا خير؟ در پاسخ به اين سوال بايـد گفـت که نتايج مطالعه حاضر بيانگر وجود ارتباط مثبت بين کاهش تعرفـه اي و افـزايش حجـم بازار کالاهاي ترجيحي ترک در ايران است .
1. Trade Diversion ٥- نتيجه گيري براي به دست آوردن اثر توافق ترجيحي بر روي صـادرات ترکيـه بـه ايـران (واردات ايران از ترکيه ) معادله (١) را تخمين ميزنيم .
نتايج نشان ميدهد که اثر توافق ترجيحي بين ايـران و ترکيـه ، صـادرات کالاهـاي ترجيحي از ترکيه به ايران را نسبت به همان کالاها با مبادي ساير کشورها بـين ٣٦% تـا ٣٨% درصد افزايش داده اسـت .